Podcast

In aflevering 1: In een periode van bezuinigingen moest de verzorgingsstaat een participatiesamenleving worden. Zelfredzaamheid is daarin een veelbesproken onderwerp. Ideeën werden plannen. Plannen werden wetten. Maar inmiddels is het Nederland gaan dagen dat de beoogde veranderingen niet zo best zijn uitgepakt. Op allerlei fronten is te zien hoe mensen klem kwamen te zitten. En er zijn wél mensen buitengesloten...

Te horen is een van de mensen voor wie meedoen niet zo vanzelfsprekend is. Het verhaal van deze man toont hoe mensen buiten het systeem komen te staan: jaren lang had hij geen vaste woon- en verblijfplaats. Ik volgde hem met mijn microfoon.

Lieve is eigenlijk ook iemand zonder vaste verblijfplaats, maar dan als bewuste keuze. Zij is een van de mensen die onderdak en werk op haar manier vormgeeft: ze woont en werkt vanuit haar camper, ergens in Zuid-Europa.

Het hebben van een woning en werk of een andere zinvolle dagbesteding, wordt samen met geld en gezondheid vaak gezien als de basis van een zelfredzaam bestaan. Met hoogleraar Ton Wilthagen sprak ik over hoe de situatie op de arbeidsmarkt er voor zorgt dat het niet goed gaat met groepen mensen. Nederlands beleid zorgt er voor dat mensen niet mee kunnen doen.

Als toekomstonderzoeker is het mijn taak om vooruit te kijken. Dat er de afgelopen jaren een maatschappelijk systeem is ontstaan dat mensen buitensluit, wil niet zeggen dat het zo moet blijven. Digitalisering zou zelfredzaamheid niet in de weg mogen staan, maar juist moeten bevorderen. Ik bekijk hoe zelfredzaamheid er uit kan zien over een jaar of twintig. Daarvoor kijk ik naar de problemen van nu. Laat ik me voor nu even voorzichtig uitdrukken: er is ruimte voor verbetering. Vandaar Herstelplan Zelfredzaamheid.

Abonneren
Abonneer je nu op de podcast Toekomstonderzoekers. Luister via onderstaande afspeellijst of klik naar Acast, Spotify, Apple Podcasts of Google Podcasts.

In de podcast is toekomstonderzoeker Eefje Op den Buysch aan het woord als 'verteller'. De podcast bestaat uit interviews tussen Eefje en enkele gasten. Daarnaast zijn er ook TV-fragmenten verwerkt in de podcast.

Paragraaf 1.2 bevat de transcriptie van de podcast Toekomstonderzoekers, seizoen 1: Herstelplan Zelfredzaamheid. Aflevering 1: Meedoen en laten.

Een video met ondertiteling is hier te bekijken op het Youtube kanaal van STT. Deze video is ook te bekijken in paragraaf 1.3, verderop op deze pagina.

De podcast Toekomstonderzoekers gaat dit seizoen over Zelfredzaamheid

Aflevering 1

Nederland gaat er vanuit dat iedereen voor zichzelf zorgt. Meedoen en eigen verantwoordelijkheid nemen. Met misschien wat ondersteuning uit de omgeving. Dat is de bedoeling. En als dat niet lukt, dan is er hulp, geregeld door de overheid.

[Clip, Kim Putters] ”Een van de aannames onder de wetgeving waarvan wij zien dat die gewoon niet uitkomt is dat idee van zelfredzaamheid. Dat mensen die het meest kwetsbaar zijn, met een beetje hulp van hun omgeving wel verder komen in het leven. Dat gaat niet voor iedereen op.”

Deze zelfredzaamheid is niet zo vanzelfsprekend. Niet iedereen kán meedoen. En niet iedereen wíl meedoen. Voor de een is zelfredzaamheid synoniem aan zelfvoorzienend zijn. Vrij om eigen elektriciteit op te wekken of een buurtmoestuin aan te leggen. Een ander voelt druk om zelfredzaam te móeten zijn en ervaart vooral een inperking van zorg en vergoedingen. Hier spreekt Kim Putters -hij was zojuist ook al even te horen- directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau:

[Citaat, Kim Putters] "Precies die mensen die het meest kwetsbaar zijn, ja die hebben meer hulp nodig. En dat idee van zelfredzaamheid, dat dat met minder geld zou kunnen, dat blijkt niet uit te komen."

In een periode van bezuinigingen moest de Nederlandse verzorgingsstaat een participatiesamenleving worden. En zelfredzaamheid is daarin een veelbesproken onderwerp. In de afgelopen jaren kreeg deze verandering vorm. Ideeën werden plannen. Plannen werden wetten. Het land werd langs de uitgezette lijnen ingericht. Nederland kreeg onder andere de wet op de Maatschappelijke Ondersteuning (de WMO), de Jeugdwet en de Participatiewet. Maar inmiddels is het Nederland gaan dagen dat de beoogde veranderingen niet zo best zijn uitgepakt.

Bij de introductie van de participatiesamenleving werd benadrukt dat de overheid zou blijven zorgen voor mensen die het nodig hadden.

[Clip: Minister Presisdent Rutte] ”Als je in dit land je baan verliest. Dat als je tegen je schuld in de problemen komt. Dat je niet eindigt in een kartonnen doos op het Centraal Station van Amsterdam of Den Haag”.

Dat is niet helemaal gelukt. Op allerlei fronten is te zien hoe mensen klem kwamen te zitten. En er zijn wél mensen buitengesloten.

[Clip: Staatssecretaris van Huffelen] “Beste Ouders. Het kabinet is afgetreden. Hiermee bieden wij onze diepste excuses aan voor het leed dat u is aangedaan. De overheid is er voor u, en niet andersom. Alles is er op gericht om u een nieuwe start te bieden.”

De overheid is er dus niet altijd voor de burger. De grondrechten blijken niet zo vanzelfsprekend. Als ik het in een paar woorden moet samenvatten zou ik zeggen: uitvoeringsorganisatie, decentralisatie, polarisatie. En toen kwam Corona. En toen de verkiezingen. Op het moment dat ik dit vertel is de formatie nog in volle gang, met vertrouwen als breed besproken onderwerp.

[Achtergrondmuziek]

Toekomstonderzoekers laten zich niet van de wijs brengen. Dat er de afgelopen jaren een maatschappelijk systeem is ontstaan dat mensen buitensluit, wil niet zeggen dat het zo moet blijven. Dat mensen op gelijke behandeling mogen rekenen, wil niet zeggen dat iedereen hetzelfde moet doen of zijn. Als toekomstonderzoeker is het mijn taak om vooruit te kijken. Laat ik me voor nu even voorzichtig uitdrukken: er ís ruimte voor verbetering.

Ik onderzoek zelfredzaamheid in het licht van digitalisering. Dat doe ik voor STT, Stichting Toekomstbeeld der Techniek. Die naam verraadt wel dat we al lang bestaan. Al meer dan 50 jaar maakt STT lange termijn toekomstverkenningen over allerlei onderwerpen. In 1968 ging het over het verkeer, in ’98 over nano-technologie en in 2008 over hersenwetenschappen. Ieder jaar publiceert STT meerdere onderzoeken. En mijn studie is de 95e. Zo’n zeventig organisaties zijn bij STT betrokken: ministeries, bedrijven en maatschappelijke organisaties.

Ik onderzoek dus hoe zelfredzaamheid er uit kan zien in de toekomst. Daarvoor kijk ik naar de problemen van nu. Mijn uitgangspunt is dat iedereen toegang moet hebben tot de zaken die voor iedereen bedoeld zijn. Gebouwen, vervoer, internet. Overheidsregelingen en rechtsbescherming. Én sociaal contact of, nou ja, ook gewoon gezelligheid. Maar ik ga er ook vanuit dat verschillende mensen hun leven verschillend willen leiden. Wonen, werken of een zinvolle dagbesteding kan op meerdere manieren worden bekeken.

Ik ga terug naar de basis. Naar artikel 1 van de Nederlandse grondwet. Dit artikel regelt gelijkheid voor allen en een verbod op uitsluiting. Op welke grond dan ook.

[Clip uit de media] "Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan."

De Nederlandse maatschappij kent een systeem van invulformulieren, apps met DigiD toegang, digitale loketten, websites waar je een account moet aanmaken en telefonische keuzemenu's die je moet afsluiten met een hekje. Het zijn meer en meer de poorten tot meedoen. Dit alles zou voor ons allemaal beschikbaar moeten zijn moeten zijn. Voor ie-der-een. En dat is het niet.

Aan mij als toekomstonderzoeker de taak om te bekijken hoe dat anders kan. Ik verken hoe digitalisering in de toekomst kan bijdragen aan inclusiviteit en toegankelijkheid, zodat iedereen redzaamheid zelf kan inrichten. Samen met mensen die er mee te maken hebben verken ik hoe het kan zijn over een jaar of twintig.

[Achtergrondmuziek]

Ik spreek een is een van de mensen voor wie meedoen niet zo vanzelfsprekend is. Zijn verhaal toont hoe mensen buiten het systeem komen te staan. Ik ken hem nu een jaar of vijf. Toen ik hem leerde kennen was hij verwikkeld in het aanvragen van een paspoort. Hij is geboren in het Verenigd Koninkrijk. Hij kwam op zijn 9e met zijn ouders naar Nederland. Hij ging hier naar school, kreeg zijn eerste baan, zijn eerste appartement. We troffen elkaar regelmatig in onze gezamelijke stamkroeg. Zittend aan de bar kreeg ik stukje bij beetje zijn verhaal te horen. Dat aanvragen van een Brits paspoort is ons samen gelukt. Maar het bleek nog maar het begin…

Een eigen woning had hij niet, vertelde hij. Jaren lang leefde hij zonder vaste woon- en verblijfplaats. Hij werkte als auto monteur. Hier en daar een klus. Zo verdiende hij geld om van te leven en zijn scooter te betalen. Hij had een sociaal netwerk van mensen waar hij kon slapen. Ergens was hij dus heel zelfredzaam. Maar hij had medische zorg nodig. Hij wilde graag een eígen huis. En werken lukte niet meer zoals voorheen.

In deze podcast is te horen wat hij zoal meemaakt. Met mijn microfoon volgde ik hem op zijn weg.

[Clip: Ik (Eefje) in gesprek met hem]

Ik: Maar vind je wel dat ik je gewoon bij naam mag noemen?
Hij: Ja tuurlijk, ik vind dat niks als normaal. Waarom zou ik anoniem blijven?

Ik help hem hier en daar als het nodig is. Nou, de dingen die je dan tegenkomt… Hier is te horen hoe we een vragenlijst invullen, toen hij zich moest aanmelden bij Senzer, het werkbedrijf in zijn regio.

[Vervolg van clip: ik (Eefje) in gesprek met hem]

Ik: De eerste vraag gaat over de taal
Hij: Ja
Ik: Wat je niveau van spreken is, en lezen en schrijven
Hij: Spreken en luisteren...
Ik: Zeer goed, goed, redelijk, matig, slecht…
Hij: hmm, redelijk.
Ik: redelijk?
Hij: Nou ja, ik weet niet, ja.. Ik vind het moeilijk om over m’n eigen te zeggen…
Ik: “Hoe is uw werkhouding?”
Hij: Ja, da’s gewoon goed
Ik: Ja, lijkt mij ook. Je hebt: “niet; slecht; redelijk; sociaal geaccepteerd; of goede werkhouding”…
Hij: Ja..
Ik: Mij lijkt dat gewoon goed… “U maakt taken altijd af, ook als het moeilijk is.”
Hij: Ja, zeker weten.
Ik lees voor: “Als u een taak uitvoert, dan bent u altijd heel precies”
Hij: Ja, dat wel. Zeker met auto’s. Dat moet goed zijn.

Toen ik me voorbereidde op deze vragenlijst bezocht ik de website van Senzer, om een idee te krijgen van de organisatie. Ik lees daar: 'als werkbedrijf voor de arbeidsmarktregio Helmond-De Peel voeren we de Participatiewet uit voor zeven gemeenten.' Ok, ze bedienen tweehondervijftigduizend mensen… inkomensondersteuning… . Nou, niet echt dat je zegt: toegankelijk geschreven… Dus ik kijk of ze ook een filmpje hebben met uitleg. Ik klik aan ‘Werken in het groen. Iets voor jou?’

[Clip, de muziek is op de achtergrond te horen]

Zonder gesproken tekst… Dit is toch echt bedoeld voor de participatiewetdoelgroep. Wacht, ik lees het even voor:
'Werken in het groen. Wat houdt dat precies in? Groen = heggen snoeien. Maaien met een bosmaaier
Bladblazen. Maar ook het verzorgen van een dierenpark uitroepteken! En ja, komma, óók schoffelen.
Ook leiden we mensen op in samenwerking met Helicon. [En nou komt het] Zodat je TOCH een diploma kunt behalen. Toon lef en neem vandaag nog contact op met: je participatiecoach, jobcoach, werkleider of P&O’er. Ontdek talent. Toon lef. Grijp kansen. Werk aan je toekomst.'

Dus…. Terug naar de vragenlijst.

[Vervolg clip: ik in gesprek met hem]

Ik: U vindt het lastig om iets te vertellen
Hij: Tja…
Ik lees voor: “Contact maken met onbekenden, een nette brief opstellen, een voertuig besturen”… “Ervaart u belemmeringen in uw mobiliteit?” Dat betekent kan je goed lopen, ergens komen…
Hij: Nou, dat lopen gaat me niet zo goed af hoor, als ik te ver moet lopen met mijn been.
Ik: Nou, ik ken jou best wel goed!
Ik lees op: “Door medische situatie kan ik niet ver lopen of fietsen”

Om een idee te geven: we werken echt al een half uur aan deze vragenlijst.

Ik: Dit is een leuke vraag: “U houdt zich altijd aan alle regels, bijvoorbeeld niet roken, niet door rood licht lopen” [ik lach]
Hij: Tjee, wat een vraag zeg. Het lijkt meer een psychologische test, dit.
Ik: Ja, een beetje wel
Hij: Ik hou m’n eigen niet altijd aan alle regels, nee. Dat doet niemand.
Ik: We zijn nog niet klaar... “Bent u betaald aan het werk?” Nee.
Hij: Nee
Ik: [zucht] “Klantprofiel. Ben je bemiddelbaar?” staat hier. “Participatieladder”; “loonwaarde indicatie”; “toelichting sociaal functioneren”… Ja, dat is niet aan ons. Ik zet een vraagteken. Dan moeten ze maar betere vragenlijsten maken.

Lieve is eigenlijk ook iemand zonder vaste verblijfplaats, maar dan als bewuste keuze. Zij is een van de mensen die onderdak en werk op háár manier vormgeeft.

[Clip: ik in gesprek met Lieve]
Ik: Nou, allereerst Lieve, waar ben je ergens? Kijk je weer uit op een weiland?
Lieve: Nee dat is niet zo, ik kijk uit op een tipi. En op een palmboom en een paradijsvogelbloem. Dus het is niet echt een weiland. Het is een beetje een tropische setting.

Ik: [Grinnikend] Vandaar de vogelgeluiden in de achtergrond. Lieve vertelt waarom ze leeft en werkt vanuit haar bus.

Lieve: Ik heb al eerder kortere tijd in een busje gereisd. En toen dacht ik: dit is gewoon de allerfijnste manier van leven. Dat je elke dag kan kiezen waar je heen gaat. Dat je in principe altijd je huisje of je comfort-zone bij je hebt, maar wel altijd in een andere omgeving kan zetten. Maar dat gevoel van vastzitten, in Nederland, of in de maatschappij in het algemeen misschien, dat bekroop mij gewoon heel erg.
Ik: Het had volgens mij nog wel wat voeten in de aarde om weg te kúnnen. Hoe doe je het bijvoorbeeld met werk?
Lieve: Ja, dat is een ding wat voor mij gelukkig best wel makkelijk kan, want ik werkte al online. Ehm.. Maar dat heb ik ook wel zo voor mezelf ingericht. Want toen ik begon met reizen besefte ik dat ik echt moet zorgen dat ik een baan heb die ik op afstand kan doen zodat ik niet voor geld afhankelijk ben van waar ik ben.
Ik: Wil je eens even vertellen -want we hebben het daar een keer over gehad- hoe jij er tegenaan kijkt dat je van de overheid wel gewoon een adres nodig hebt?
Lieve: Ja. Alles wat je hebt dat wordt geregistreerd op een adres. Weet je wel, je verzekeringen, je abonnementen die je voor allemaal dingen hebt, dat je überhaupt belastingaangifte kan doen… Je hebt voor alles een adres nodig. Dus heel veel mensen die ik nu tegen kom die staan geregistreerd bij hun ouders. Eigenlijk is het een weg om de wet heen vinden om het op deze manier te kunnen doen. Terwijl er vooral, in mijn omgeving of in ieder geval binnen mijn generatie, echt wel steeds meer mensen zijn die op een bepaalde manier niet aan een huis gebonden willen zijn. Maar gewoon overal willen kunnen zijn waar ze willen zijn. En ook om daar te werken. Maar daar is onze maatschappij gewoon niet op ingericht.

[Muziek op de achtergrond]

Het hebben van een woning en werk -of een andere zinvolle dagbesteding- , wordt samen met geld en gezondheid vaak gezien als de basis van een zelfredzaam bestaan. Voor mijn onderzoek sprak ik Ton Wilthagen over ontwikkelingen op het gebied van werk

[Clip: Ton Wilthagen aan het woord]
Ton: "ik ben Ton Wilthagen. Ik ben hoogleraar arbeidsmarkt aan de Tilburgse Universiteit."

Hij vertelt hoe de situatie op de arbeidsmarkt er voor zorgt dat het niet goed gaat met groepen mensen. Nederlands beleid zorgt er voor dat mensen niet mee kunnen doen.

[Clip: Ton Wilthagen aan het woord]
Ton: "De migranten doen het slecht. Ouderen doen het slecht. Vrouwen doen het zeer slecht. Die groepen worden nu eigenlijk bijna niet eens meer benoemd. Ze worden ook uit de statistieken vaak even weggehaald omdat we dat onderscheid niet willen. Maar als je dat niet doet, kun je dus ook niet groepen specifiek steunen. Want je hebt geen doelgroepenbeleid meer."

Bij zelfredzaamheid gaat het vaak over de vraag: wat kunnen mensen wel, wat kunnen ze niet, wat kunnen ze niet meer… Het ministerie van Justitie heeft er dagelijks mee te maken.

[Clip: Hasan Göleli aan het woord]
Hasan: "Mijn naam is Hasan Göleli, ik ben afdelingshoofd bij het ministerie van Justitie en Veiligheid. Ja, zelfredzaamheid is iets dat heel snel verloren kan gaan. Als ik kijk naar onze eigen justitiepopulatie dan heeft 60% psychische problematiek, heel veel verslaving. Ongeveer de helft heeft een licht verstandelijke beperking; schulden; geen werk… Tja. Ik geef het je maar te doen!"

[Muziek op de achtergrond]

De GGD Amsterdam ontwikkelde een gevalideerde methode om de zelfredzaamheid van mensen in kaart te brengen. Zelfredzaamheid beschrijft de GGD als ‘het zelf realiseren van een acceptabel niveau van functioneren op de belangrijke domeinen van het dagelijks leven. Indien nodig door de juiste hulp te organiseren’.

Op een soort scorekaart vullen hulpverleners in hoe iemand er voor staat. Een zelfredzaam mens redt zich goed op dertien leefgebieden. Naast het hébben van werk, een woning, geld en gezondheid is het belangrijk of mensen dingen kúnnen. Dus koken, poetsen, boodschappen doen. En, wat ik zelf altijd heerlijk secuur omschreven vind: ‘apparaten en producten gebruiken indien nodig en waarvoor ze bedoeld zijn’. Dit alles zijn activiteiten van het dagelijks leven.

Zelfredzame mensen moeten ook met de computer kunnen omgaan, de post openmaken en de meterstanden doorgegeven. En gezonde relaties hebben met huisgenoten. Zorgen dat schulden onder controle zijn. En dat er geen sprake is van problematisch gebruik van alcohol en drugs. Op het moment dat dit moeilijk is, door bijvoorbeeld ziekte, pech, stress, of een beperking, kan het in een leven behoorlijk mislopen.

Door een rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid kwam er enkele jaren geleden aandacht voor doenvermogen. Met een doenvermogentoets zou getest moeten worden of een voorgenomen regeling ‘doenlijk’ is voor burgers. De doenvermogentoets kreeg behoorlijk wat navolging. De toets werd bijvoorbeeld ingezet bij de inburgeringswet.

In februari 2021 werd het eindrapport van de Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties gepubliceerd. De commissie onderzocht de oorzaken van problemen bij uitvoeringsorganisaties en het verlies van de menselijke maat daarbij. In het rapport constateert de commissie onder meer dat burgers in de knel komen door slechte samenwerking tussen kabinet, Tweede Kamer en uitvoeringsorganisaties. Aandacht schenken aan de uitvoerbaarheid van de wet is een van de aanbevelingen van de commissie. Voorzitter André Bosman licht dit toe bij de presentatie van het rapport:

[Clip: André Bosman aan het woord] Bosman: “En laten we ons er van bewust zijn dat bij het maken van de wetten mensen deze niet alleen moeten kénnen, maar zeker ook moeten kúnnen. Het zogenaamde ‘doenvermogen’. Hoe complexer de wet, hoe moeilijker te begrijpen. Hoe moeilijker uit te voeren. En daarmee meer kans op de problemen. Ook daar moeten wij, als wetgever, ons bewust van zijn. Alleen zo kunnen wij allen de taken, maar vooral de verantwoordelijkheden die ons zijn toebedeeld, goed uitvoeren. En als deze driehoek haar werk beter doet in harmonie met elkaar dan raken mensen niet meer klem tussen balie en beleid.”

[Muziek op de achtergrond]

Nienke Nijhof is programmamanager eHealth bij Bartimeus.

[Clip: Nienke Nijhof aan het woord] Nienke: mijn naam is Nienke Nijhof. Ik werk bij Bartimeus. Dat is een expertise-organisatie voor mensen met een visuele beperking, dus mensen die blind of slechtziend zijn. Dat kan zijn met een meervoudige beperking, of mensen met echt alleen een visusbeperking. En daar houd ik me bezig met allerlei innovatie projecten.

Nienke vertelt hoe belangrijk onafhankelijkheid is.

Nienke: “Als je kijkt naar bijvoorbeeld clienten op ons terrein, daar mag je echt niet van elke client verwachten dat die alles zelfstandig alles kan, want anders zou die client ook niet bij ons wonen. Zo is het ook, gewoon. Maar wat diegene zelf zou willen, zelfstandig zou willen doen, daarvoor zou je eigenlijk moeten zorgen dat dat mogelijk is. En dat de afhankelijkheid van een ander daarmee verdwijnt. Zij hebben voor alle informatie die zij krijgen eigenlijk hun begeleider nodig, want die moet het bij wijze van spreken van de computer voorlezen als er een nieuwe sociale activiteiten agenda is. En die moet ze er dan voor opgeven als ze mee willen doen met het volksdansen, ik noem maar even wat. Terwijl iemand dat misschien wel heel graag zelf zou willen doen. Door een bericht af te kunnen luisteren en op een grote rode knop te drukken van ‘ik meld me bij dezen aan’. Maar het gaat er volgens mij om: wat wil iemand zelf, wat wil iemand zelf in de maatschappij. En dat we daarvoor zorgen dat dat honderd procent mogelijk is.”

[Muziek op de achtergrond]

Hier komen we bij de kern van mijn onderzoek naar zelfredzaamheid in de toekomst. Het streven is dat wat mensen zelf willen doen, zij dat ook kunnen doen. En dan is er nog de kwestie van mensen die zelf dingen willen doen, die ze niet mógen doen. Als voorbeeld een experimenteel woonproject in Den Bosch, waar de gemeente mensen zelf hun huizen laat bouwen op een tijdelijk vrijgesteld stuk grond. Het is een clip uit VPRO Tegenlicht.

[Clip VPRO tegenlicht, een man is aan het woord]
Man:“De grond zou gesaneerd moeten worden als er volledige nieuwbouw op zou komen. Maar door dat er een tijdelijke bestemming is, is er een uitzondering gemaakt op de situatie. Sinds twee en een half jaar zijn er allemaal huisjes komen te staan waar mensen gewoon tijdelijk kunnen wonen. Hier zie je een huisje dat demontabel is, als in, je kunt het volledig laten vergaan doordat het alleen maar van natuurlijke materialen is. Daar zie je echt de zeecontainers. Dat huis met die witte zijkant is gemaakt van een oude koelcel van een bakkerij. En de mogelijkheden die je hier hebt, dat biedt heel veel vrijheid in de manier waarop we wonen.
Interviewer: “Wat levert dat op, die vrijheid?”
Man: “Ja, ik denk dat als je die vrijheid schept op een lege plaat asfalt als dit, ja, dan kom je tot nieuwe ideeën. En ik zeg niet dat heel de wereld nu op deze manier moet gaan bouwen. Maar ik denk wel dat het interessant is om te kijken hoe de uitkomst zou zijn als je meer de verantwoordelijkheid neerlegt bij de eindgebruiker.”

[Muziek op de achtergrond]

Wat nodig is, is wederzijds vertrouwen. Zo vertelt ook Tom de Graaff, vicepresident van de Raad van State. Hier te horen in het TV programma Buitenhof.

[Clip, aan het woord Tom de Graaff]
de Graaff: “Behalve de politieke crisis die er nu is, is er ook sprake van een vertrouwenscrisis in de samenleving. Dat wil zeggen: tussen burger en overheid is het niet zoals het zou moeten zijn. En zoals het zou moeten zijn, is wederzijds vertrouwen.”

In deze aflevering zat ook de nationale ombudsman aan tafel, Reinier van Zutphen. Hij maakt haarfijn duidelijk waar het om gaat.

[Clip, aan het woord Reinier van Zutphen]
Van Zutphen: “Ik was in Harlingen op bezoek bij iemand, en die wilde graag een nieuwe stoel voor zijn scootmobiel. En het gebeurde maar niet. Ik ben er naar toe gegaan. Ik heb gekeken, gevraagd… Mijnheer had een progressieve spierziekte, kon niet meer naar buiten als hij die nieuwe stoel voor zijn scootmobiel niet kreeg. Hij had niet heel lang meer te leven. En hij wilde zo graag de dijk op. Want als ‘ie op de dijk is dan gaat de wind in zijn haar, en dan is hij de pijn even kwijt. Wie dat niet snapt, dat dát uiteindelijk is waarom de overheid er is, die doet het verkeerd. Dáar gaat het om. Dat is wat we willen bereiken."

Welnu beste mensen… Ik pleit voor een lobby. Volgens sommigen dé manier om de boodschap bij de juiste personen onder de aandacht te brengen.

[Clip, aan het woord politicus Maxime Verhagen]
Interviewer: Hoe werkt een goeie lobby?
Verhagen: Op het goeie moment zaken naar voren brengen. Da’s één. Maar het tweede is: wat heeft die ander nodig. Eén A4’tje, geplasticificeerd. Want dat kun je niet in de prullenbak gooien.

De lobby is er op gericht om daar waar de macht ligt, duidelijk te maken wat er écht nodig is. Als zaken verbeterd en/of herbezien moeten worden, dan heet het bij de overheid al snel een Herstelplan. Prima. Vanaf nu is het Herstelplan Zelfredzaamheid. Een plan met ruimte voor reflectie. Met de blik op de verre toekomst.

Het doel? Nederland 100% toegankelijk in 2040 (noem gewoon de grondwet als daar vragen over komen). Het waarom? Het is belangrijk dat iedereen meetelt (uitsluiting is zó uit de tijd in 2040). Het hoe? Radicaal gelijkheid voor alle burgers afdwingen door toegankelijk en inclusief te zijn (uitvoeringsorganisaties zullen verbaast zijn hoe overzichtelijk hun werk wordt. Meer doen in minder tijd, wedden dat ze daar blij van worden?)

Ik richt me tot alle bestuurders en burgers. Alle raden, commissies en planbureau’s. Zelfbouwers en belangenbehartigers. Ervaringsdeskundigen en STT bestuursleden. Dit vergt nogal wat. Maar we kunnen ook heel wat. Ja, ik ben kritisch (en wat cynisch hier en daar). Maar ik ga vooral uit van wat we samen kúnnen. We gingen van spijkerschrift naar braille en spraaksoftware. We ontwikkelden het internet. Mensen zijn gereedschapmakers. We zijn ontdekkers omdat we iets willen fixen, verbeteren of voor elkaar willen krijgen. Digitalisering en regulering zou zelfredzaamheid niet in de weg mogen staan, maar juist moeten bevorderen. Ik hoor, lees of zie graag van jou wat de aandacht moet krijgen.

Ga naar STT punt NL HerstelplanZelfredzaamheid om me dat te laten weten. Ik doe er verslag van in de volgende afleveringen van deze podcast en in mijn boek dat in het najaar van 2021 verschijnt.

Het kan even duren voordat de volgende aflevering klaar is. Abonneer je dus op de podcast Toekomstonderzoekers, zodat je een seintje krijgt als er weer een te horen is.

[Muziek]

In de volgende aflevering:
Pallas Agterberg komt aan het woord over het uitsluiten van groepen mensen. Met Jeroen Boelhouwer van het Sociaal en Cultureel planbureau bespreek ik de cijfers achter zelfredzaamheid. Lieve vertelt meer over het leven in een camper:

[Clip, Lieve aan het woord]
Lieve: “Voor post, tja, post… What the fuck is post? Stuur me gewoon een email. We hebben een DigiD, we hebben een telefoonnummer of een emailadres of een manier om ons te kunnen contacteren. Waarom ben ik niet geldig binnen die systemen als ik geen adres heb, waar een huis staat?”

En je hoort hoe Ton Wilthagen en ik de stamkroeg zien als voorbeeld van refertesystemen.

Tot later!

Zet ondertiteling aan > [CC]

Geciteerde fragmenten & clips:

• NOS Nieuwsuur (2020). ‘SCP: decentralisatie heeft weinig opgeleverd’. Nieuwsuur. NOS.
  https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2356757-de-uitzending-van-16-november-decentralisatie-heeft-weinig-opgeleverd-polen-in-spagaat-sp-royeert-communistische-leden.
  

• Tweede Kamer der Staten-Generaal (2014). Plenair debat.
  https://debatgemist.tweedekamer.nl/debatten/participatiesamenleving

• Belastingdienst (2021). 'Staatssecretaris licht kabinetsreactie POK toe.'
  https://www.youtube.com/watch?v=yTOoU6okn_A

• Ministerie van Binnenlandse zaken (2015). 'Artikel 1 van de Grondwet - verbod op discriminatie.' https://www.youtube.com/watch?v=6WzB1nP6hm8

• Senzer (2019) 'Werken in het groen, iets voor jou?'
  https://www.youtube.com/watch?v=iBkMOkxiT9U

• Tweede Kamer der Staten-Generaal (2021). 'Eindrapport onderzoek uitvoeringsorganisaties overhandigd.' https://www.tweedekamer.nl/kamerleden-en-commissies/commissies/tijdelijke-commissie-uitvoeringsorganisaties/eindrapport
  

• VPRO Tegenlicht (2021). 'Wonen buiten de box.'
  https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/kijk/afleveringen/2020-2021/wonen-buiten-de-box.html
  

Muziek:

• Unanswered Questions, Kevin MacLeod. Extended license
• Sugar Fairies , Rafael Krux. Extended license
• Thinking Music, Kevin MacLeod. Extended license