Veiligheid in de toekomst: reflecties van onze samenleving (deel 3)

Door: Dr. Jacqueline B. de Jong, Ministerie van Justitie en Veiligheid, voorzitter van de klankbordgroep

Kunnen we reflecteren over iets wat nog niet is en wat we nog niet ervaren hebben? Reflecteren over de toekomst klinkt als een ‘contradictio in terminis’. Dit boek bewijst het omgekeerde en verrast de lezer met originele en weldoordachte bespiegelingen over veiligheid in de toekomst. Het maakt nieuwsgierig en zet aan tot discussie over ieders rol en verantwoordelijkheid bij de manier waarop de toekomst zich ontrolt als gevolg van technologie, en wat dit betekent voor ons gevoel van veiligheid.

Het thema veiligheid is aan de orde van de dag. Er is een groeiende maatschappelijke aandacht voor risico’s. Allerlei maatschappelijke vraagstukken worden geframed in termen van veiligheid. Volgens velen zijn veiligheid en het benadrukken van risico’s een nieuwe bron van binding geworden nu gedeelde idealen en religie aan het verdwijnen zijn. Volgens anderen zijn de risico’s daadwerkelijk grootschaliger en zichtbaarder geworden als gevolg van moderne technologieën en globalisering.

Ook bij veiligheid in relatie tot technologie denken mensen snel aan kwetsbaarheden en risico’s. Het is onbetwistbaar dat technologische innovatie een grote transformerende kracht heeft die tot nieuwe kwetsbaarheden kan leiden. De risico’s van nieuwe technologieën, zoals kunstmatige intelligentie, synthetische biologie, Internet of Things en social media, vergen veel extra aandacht. De risico’s op cyberterrein zijn aanleiding tot een geïntensifieerde aanpak.

Technologie biedt echter o ok mogelijkheden om de samenleving veiliger te maken. Met een verfrissende kijk en tegen de stroom van het risicodenken in, stelt deze toekomstverkenning de kansen van technologie voorop. Het uitgangspunt is dat technologie kan wordening ezet om veiligheid te bevorderen. Het boek schetst geen doemscenario’s en dystopieën. Het beschrijft ook geen techno-utopie, maar geeft wel een positief-optimistisch beeld van veiligheid in de toekomst, waarin technologie enerzijds maatschappelijke ontwikkelingen versnelt en anderzijds toepassingen biedt om met diezelfde ontwikkelingen om te kunnen gaan.

Deze positieve benadering staat niet op zichzelf, maar heeft te maken met de manier waarop veiligheid in deze verkenning wordt opgevat. Veiligheid is niet iets wat ons al dan niet overkomt, maar het is een werkwoord. Wij maken en ervaren veiligheid in interactie met elkaar in een veranderende omgeving. Onze subjectieve ervaring van veiligheid kan erg verschillen van de objectieve veiligheid. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat mensen die in het centrum van Amsterdam wonen zich veilig voelen, terwijl er volgens metingen juist daar veel misdrijven plaatsvinden. De focus van deze verkenning ligt op subjectieve veiligheid en wijkt daarmee af van traditioneel veiligheidsonderzoek. Niet de objectieve, meetbare veiligheid staat voorop, maar de veiligheidsbeleving van mensen.

Die beleving is persoonlijk, en cultuur- en tijdgebonden. Wat ervaren mensen als veilig en wat niet? Welke factoren spelen daarbij een rol? Hoe zal in de toekomst onder invloed van technologie onze invulling van veiligheid veranderen? Wat zijn de handelingsperspectieven waarmee we hieraan vorm kunnen geven? Interessante vragen die dit boek uitgebreid belicht. Het levert nieuwe en onverwachte inzichten op, en misschien ook beelden die schuren met bestaande opvattingen over veiligheid, nu en in de toekomst. Daar kunnen wij op een positieve manier mee aan de slag, als mens en als professional.