Toekomst van de democratie: aanpak van het onderzoek
Documentaires als ‘The Great Hack’ en ‘The Social Dilemma’ laten ons zien dat de technologie die ons verbindt ons ook controleert, manipuleert en polariseert. De vraag is in hoeverre onze toekomst onder invloed van technologie nog democratisch is?
In een democratie worden vrijheden en rechten van burgers beschermd. Denk bijvoorbeeld aan de vrijheid van meningsuiting en het recht op privacy. Door de inzet van steeds autonomere technologieën kunnen dergelijke vrijheden en rechten onder druk komen te staan. Zo gebruikte de Nederlandse overheid het Systeem Risico Indicatie (SyRI) om fraude te bestrijden op het gebied van toeslagen, belastingen en uitkeringen. Op basis van gegevens over onder andere werk, inkomen, pensioenen en schulden berekende het systeem wie er mogelijk zou kunnen frauderen. Met name in kwetsbare wijken werd hierdoor iedereen ‘bij voorbaat verdacht’ en werden privacy rechten geschonden, zo oordeelde de rechtbank in Den Haag in 2020.
We weten inmiddels ook dat technologie steeds vaker bewust wordt ingezet om de democratie te ondermijnen. Denk aan het censureren van internetplatforms door overheden, de inzet van desinformatie om burgers te misleiden en de toenemende monopolypositie van Big Tech organisaties. Dit roept de vraag op hoe de toekomst van onze democratie eruit kan zien onder invloed van deze nieuwe technologieën.
Ontwerpgericht toekomstonderzoek
We moeten echter niet vergeten dat technologie door mensen wordt ontworpen. Het is een design-vraagstuk. Technologie zelf is niet goed of slecht, het gaat erom wat mensen ermee doen. Het is tijd dat technologie gaat bijdragen aan de verbinding waarvoor het bedoeld is. Hoe kunnen we technologie zo inzetten dat het de democratie beschermd en versterkt? En bij wie ligt deze verantwoordelijkheid? Bij gebruikers, overheden of de platforms zelf? Deze verkenning gaat verder waar documentaires als ‘The Social Dilemma’ stoppen. We stellen niet alleen problemen aan de kaak, maar laten ook andere perspectieven zien én bieden alternatieven. We kijken niet alleen naar de impact nu, maar ook naar mogelijke toekomstscenario’s. Dit heeft geleid tot de volgende centrale vraag:
Hiervoor is een holistische aanpak nodig. Zowel Big Tech en de overheid, als het onderwijs en burgers zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor deze transitie. Er zijn dan ook gecombineerde inspanningen nodig. Zowel op lokaal niveau, als landelijk en mondiaal.
Opbouw van de verkenning
Om met de ontwerpgerichte vraag aan de slag te kunnen is het proces opgedeeld in drie fasen, namelijk de analysefase, ontwerpfase en implementatiefase.
ANALYSEFASE
Voordat we met een ontwerp van start kunnen gaan moet er kennis worden verzameld. We moeten het probleem en de mogelijke oplossingen verder duiden en uitdiepen. Vragen die in deze fase centraal staan zijn onder andere:
> Wat verstaan we onder ‘de democratie’ en op welke wijze beïnvloedt technologie de huidige democratie?
> Welke oplossingsrichtingen zijn er om technologie bij te laten dragen aan een bescherming en versterking van de huidige democratie?
> Aan welke oplossingsrichtingen geven burgers en politici de voorkeur?
Looptijd: september 2020 – maart 2021
ONTWERPFASE
In de ontwerpfase gaan we daadwerkelijk aan de slag met mogelijke oplossingen, zoals nieuwe informatievoorzieningen, regelgevende kaders, technologieën en verdienmodellen. Vraagstukken die we in deze fase proberen op te lossen zijn onder andere:
> Hoe ziet de ideale democratie eruit en welke rol kan technologie hier in de toekomst in spelen?
> Welke mogelijkheden zijn er in de toekomst om technologie bij te laten dragen aan de bescherming en versterking van de democratie?
> Welke nieuwe tools kunnen we ontwikkelen om de democratie in de toekomst te beschermen en versterken?
Looptijd: april 2021 – september 2021
IMPLEMENTATIEFASE
Onder de noemer ‘Democratie in uitvoering’ gaan we ook echt aan de slag met nieuwe ontwerpen. In deze fase staan de volgende vragen centraal:
> Hoe kunnen we nieuwe democratische tools in de praktijk testen?
> Op welke wijze kunnen mensen zélf aan de slag met nieuwe tools en kunnen we de doe-het-zelf-democratie vormgeven?
> Welke toekomstscenario’s zijn er denkbaar wanneer nieuwe democratische tools onze democratie beschermen en versterken?
Looptijd: oktober 2021 – februari 2022
Ondersteuning
Tijdens het onderzoeksproces wordt Rudy inhoudelijk bijgestaan door een stuurgroep. De leden van de stuurgroep bestaan uit bestuursleden van STT. Zij vertegenwoordigen het bestuur en waarborgen de toegevoegde waarde voor de achterban. Zij denken mee over de structuur en richting van het onderzoek.
- Emile Aarts, Professor of Computer Science, Tilburg University
- Peter van den Broek, Concernstrateeg, Provincie Gelderland
- Roxane Daniels, Manager Publieke Waarden, VNG
- Patrick van der Duin, Directeur, STT
- Bernard ter Haar, Buitengewoon adviseur, Ministerie BZK
- Fred Herrebout, Senior Strategy Manager, T-Mobile
- Stefanie Klaassen, Adviseur Informatie, Regieorgaan SIA
- Luca Kuiper, Beleidsmedewerker, Ministerie BUZA
- Karel Luyben, Rector Magnificus Emeritus, TU Delft
- Ferry Smith, Director Public Affairs, ANWB
- Tim Toornvliet, Hoofd Communicatie, NL Digital
DENKTANK
Het doel van het onderzoek is om te komen tot nieuwe oplossingen waarbij technologie dusdanig wordt ingezet dat het de democratie in de toekomst beschermd en versterkt. We kijken hierbij naar mogelijkheden op het gebied van nieuwe technologieën, regelgevende kaders, verdienmodellen en informatievoorzieningen. Er wordt daarom een denktank samengesteld om ook echt het experiment aan te gaan.
- Dylan Ahern, Initiatiefnemer, De Kiesmannen
- Tom Dobber, Postdoctoral Researcher, UvA
- David Graus, Lead Data Scientist, Randstad
- Maaike Harbers, Lector AI & Society, Hogeschool Rotterdam
- Lola ’t Hart, Programmamaker, De Balie
- Natali Helberger, Professor of Law and Digital Technology, UvA
- Ayla Kangur, Machine Learning Engineer, Slimmer AI
- Linda Li, Integrity & safety and security coordinator, Politie Nederland
- Lucas de Man, Founder, Stichting Nieuwe Helden
- Tijmen Schep, Privacy Designer, Pineapplejazz Design
- Monique Steijns, Wetenschappelijk medewerker, WRR
- Amarens Veeneman, Kenniscoördinator Digitale Zaken, Tweede Kamer
- Barbara Vis, Professor of Politics & Governance, Utrecht University
- Jasper Zuure, Senior Adviseur, Raad Openbaar Bestuur
- Jornt van Zuijlen, Aanjager burgerparticipatie, Ministerie BZK
Wil jij ook meedenken over de toekomst van de democratie? Stuur dan een mail naar projectleider Rudy van Belkom op vanbelkom@stt.nl.