UPDATE - Horizonscan 2055: work in progress

De laatste keer dat we elkaar spraken had je nét bepaald dat je met Polis ging werken. Inmiddels staan alle thema’s online, heb je ook al eerste inzichten die je kan delen?

Jazeker! Er hebben zo’n 50 jongeren en 50 professionals meegedaan met het Polisgesprek over Digitalisering. De AI van Polis onderscheidt onder andere verschillende Opiniegroepen – clusters van respondenten die zich sterk onderscheiden van de andere. Dit zijn:

De Digi-sceptici denken dat met het toenemend gebruik van digitale technologieën onze afhankelijkheid van andere landen zal toenemen. Zij geloven niet dat digitale technologieën en data ons zullen beschermen tegen negatieve effecten van klimaatverandering of meer tijd opleveren voor opvoedings-, onderwijs- en zorgtaken.

De Tech-optimisten zien de productie en toepassing van digitale technologieën (bots, AI, cloud diensten, quantum computing) als essentieel voor de welvaart van NL. Zij vinden dat belangrijker dan het voorkomen van mogelijk schadelijk effecten die deze ontwikkelingen mogelijk hebben op mens, maatschappij en natuur.

De Digitale Evenwichtzoekers. Deze groep in Polis omvat degenen die voor zich zien hoe digitale innovaties en data ervoor kunnen zorgen dat iedereen bijblijft en evenveel mee is met en profiteert van digitale transities. Niet zonder voorwaarden, maar dat digitale technologieën en infrastructuur bij moeten dragen aan het welzijn van álle Nederlanders én dat de productie en het gebruik van digitale technologieën geen negatief effect mogen hebben op mens, maatschappij en natuur. Zij wensen ook verzet tegen te grote dominantie van algoritmen.

Een Horizonscan vraagt om een brede blik, hoe bepaal je wat wel en niet relevant is?

Dat is waar! Het gaat immers over het in kaart brengen van emergente technologieën, maar ook om de duiding hiervan, dat wil zeggen: ontdekken wat kansen en kwetsbaarheden zijn. We hebben ervoor gekozen om die duiding te doen in het kader van een aantal belangrijke maatschappelijke uitdagingen en transities (waar overigens samenhang en overlap tussen bestaat): de Digitale transitie; de Energietransitie; de transitie richting een Circulaire Samenleving; en potentieel grote veranderingen op het gebied van Gezondheid & Welzijn. 

Ontwikkelingen waarvan we ons (nu nog) niet kunnen voorstellen hoe die hier een bijdrage aan kunnen leveren, laten we in deze Horizonscan buiten beschouwing.

Kan je meer vertellen over deze vier thema’s?

De vier deelonderzoeken zijn elk in een andere fase, maar ze zijn opgebouwd via hetzelfde stramien. Ik baseer me hiervoor op ambities, ‘beloften’ en uitdagingen die ik vind in Nederlandse en Europese studies en beleidsdocumenten:

• Digitale technologieën, zoals artificiële intelligentie (AI), robots en quantum computing, worden hierin gezien als noodzakelijk voor 1) onze economische ontwikkeling en autonomie; 2) de omgang met klimaatverandering en 3) om in kwalitatief hoogwaardige dienstverlening te voorzien/dienstverlening betaalbaar te houden.

• De energietransitie betreft de overgang van het gebruik van fossiele naar hernieuwbare energie- en warmtebronnen. De EU streeft ernaar om in 2050 klimaatneutraal te zijn. De energietransitie heeft mogelijke als bijkomende effecten: Betaalbaarheid van energie en de verbetering van de Nederlandse/Europese concurrentiepositie. Energieprijzen in de EU liggen in 2025 2 tot 3 keer hoger dan die in de VS en China. Door meer te elektrificeren zou het Nederlandse energiesysteem minder afhankelijk van internationale energiemarkten en fossiele energie kunnen worden.

• De transitie richting een circulaire samenleving betreft de ontwikkeling van een samenleving waarin de productie en consumptie van goederen en voedsel binnen de draagkracht van de aarde blijven en waarbij schade aan natuur en ecosystemen wordt voorkomen of hersteld. Nederland wil in 2050 volledig circulair en klimaatneutraal zijn, met een economie met zo min mogelijk afval, uitstoot en vervuiling, zonder nodeloze verspilling van grondstoffen en zonder negatieve effecten op levende natuur en milieu.

• Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) beschrijft in haar Volksgezondheid Toekomstverkenning een aantal uitdagingen op weg naar 2050, zoals: 1) Zorgen dat goede zorg geleverd kan worden bij een grotere vraag (o.a. door vergrijzing), toenemende kosten, krappere budgetten en groeiende tekorten aan personeel en mantelzorgers 2) Verkleinen van de verschillen in de gezonde levensverwachting tussen verschillende groepen in de samenleving, 3) Aandacht voor gezondere leefomstandigheden en leefstijlen en 4) Omgaan met gezondheidseffecten van klimaatverandering.

Na het ophalen van alle input ga ik in de laatste stap de Polis resultaten verder duiden.Hier gebruik ik o.a James Russell’s Circumplex Model of Affect. 

Dit is een wetenschappelijk model dat emoties ordent op basis van twee dimensies: valentie (of een emotie als aangenaam of onaangenaam wordt ervaren) en arousal (het energieniveau van een emotie; van kalm en ontspannen tot opgewonden of gespannen). De emoties worden weergegeven in een cirkelvormig diagram (zie onderstaande afbeelding), waarbij elke emotie een plaats heeft op basis van deze twee dimensies. Bijvoorbeeld:

• Opwinding is hoog in arousal en positief in valentie.

• Verdriet is laag in arousal en negatief in valentie.

• Kalmte is laag in arousal, maar positief in valentie.

• Angst is hoog in arousal en negatief in valentie.

Wanneer respondenten aangeven welke emotie een scenario bij hen oproept, helpt het model hen deze te ontleden op basis van de genoemde dimensies en aan te geven waarom men een scenario aangenaam of onaangenaam vindt, en waarom men hier kalm of gespannen bij is. Wanneer men probeert zich voor te stellen wat er voor nodig is om tot een tegengestelde emotie te komen – wat er bijvoorbeeld voor nodig is om zich niet gespannen maar juist relaxed te voelen – wordt men uitgedaagd aan te geven onder welke voorwaarden of in welke omstandigheden men een bepaalde toekomstige situatie of technologie draaglijk of acceptabel vindt of niet (= duiding). 

Deze oefening heb ik recent met een grote groep i-Trainees van de Rijksoverheid gedaan, daarover later meer! De focus ligt nu om het ophalen van alle input en daarna deze visies duiden. Hun ervaringen deel ik binnenkort!