Horizonscan 2055: eerste uitkomsten Digitalisering

Concensusstatements zijn stellingen die breed worden gedragen, zelfs door deelnemers met tegengestelde meningen op andere punten. Er is onder respondenten veel support voor het idee dat:

• digitalisering bij zou moeten dragen aan de strategische autonomie en onafhankelijkheid van NL/de EU;

• er ‘menselijke,’ niet-technologische alternatieven zouden moeten zijn voor digitale dienstverlening;

• de meeste mensen de digitale ontwikkelingen niet bijhouden en dat algoritmes discrimineren; en over het idee dat

• AI-systemen zouden kunnen helpen om toekomstige generaties en niet-menselijke belanghebbenden, zoals ecosystemen, een stem te geven in besluitvorming.

Deze onderwerpen/stellingen tonen gedeelde waarden en kunnen het vertrekpunt zijn voor gezamenlijk beleid.

Areas of uncertainty betreft stellingen waarbij veel deelnemers op “overslaan” (pass) klikken, of waar de meningen verspreid en niet duidelijk gepolariseerd zijn. Deze stellingen zijn indicatief voor onderwerpen waarbij mensen twijfelen, onvoldoende informatie hebben, of zich niet comfortabel voelen om een standpunt in te nemen. In het geval van ons Polisgesprek over Digitalisering betreft dit de vraag of:

• met de ontwikkeling en het gebruik van bots, AI, sensoren, IoT, cloud diensten en quantum computing meer nieuwe banen gecreëerd worden dan dat er zullen verdwijnen;

• de inzet van bots en digitale assistenten de kwaliteit van dienstverlening bij bedrijven, scholen, gemeentes en in de zorg op een hoog peil zal houden.

• mensen meer tijd voor opvoedings-, onderwijs- en zorgtaken krijgen, omdat bots en AI-assistenten hun werk overnemen.

•  met het toenemend gebruik van digitale technologieën onze afhankelijkheid van andere landen toeneemt en klimaatdoelen uit het zicht raken.

Areas of uncertainty betreft vaak complexe of technische onderwerpen waar meer uitleg of verdieping over nodig is.

Polis onderscheidt op het gebied van onze publieksconsultatie rond Digitalisering verschillende groepen respondenten (zgn. Opiniegroepen) die zich sterk onderscheiden van de andere:

• De Digi-sceptici denken dat met het toenemend gebruik van digitale technologieën onze afhankelijkheid van andere landen toe zal nemen. Zij geloven niet dat digitale technologieën en data ons zullen beschermen tegen negatieve effecten van klimaatverandering of meer tijd opleveren voor opvoedings-, onderwijs- en zorgtaken. 

• De Tech-optimisten zien de productie en toepassing van digitale technologieën (bots, AI, cloud diensten, quantum computing) als essentieel voor de welvaart van NL. Zij vinden dat belangrijker dan het voorkomen van mogelijk schadelijk effecten die deze ontwikkelingen mogelijk hebben op mens, maatschappij en natuur.  

• De Digitale Evenwichtzoekers. Deze groep in Polis omvat degenen die voor zich zien hoe digitale innovaties en data ervoor kunnen zorgen dat iedereen bijblijft en evenveel mee is met en profiteert van digitale transities. Wat hen betreft moeten hier wel voorwaarden aan gesteld worden, namelijk dat digitale technologieën en infrastructuur bij moeten dragen aan het welzijn van alle Nederlanders én dat de productie en het gebruik van digitale technologieën geen negatief effect mogen hebben op mens, maatschappij en natuur. Zij zien ook wel verzet tegen te grote dominantie van algoritmen. 

Divisive statements zijn stellingen waarover duidelijk verdeeldheid bestaat tussen de verschillende Opiniegroepen die Polis onderscheidt onder deelnemers aan de publieksconsultatie: Deze uitspraken markeren breuklijnen —kwesties waarbij mensen tegenovergestelde standpunten innemen.

Deze stellingen gaan in het geval van Digitalisering in hoofdzaak over hoe reëel het is dat digitale technologieën en data daardwerkelijk zullen bijdragen aan de ambities, verwachtingen en ‘beloftes’ die hieraan gekoppeld worden op het gebied van Klimaatverandering (Gaan geavanceerde sensoren en prognoses ons daar echt in helpen?); de Work-life balance (Geven AI-companions en bots ons meer ruimte voor opvoedings-, onderwijs- en zorgtaken?); Kwaliteit en Toegankelijkheid van Dienstverlening (Houden bots en digitale assistenten de kwaliteit van dienstverlening bij bedrijven, scholen, gemeentes en in de zorg op een hoog peil?); en Rechtvaardigheid & Inclusie (Zullen digitale technologieën hun beloften van kansengelijkheid kunnen waarmaken?). 

Rond deze dilemma’s ontwikkelen we mini-scenario’s om samen met jongeren/studenten, professionals, beleidsmakers en non-usual suspects te bespreken onder welke omstandigheden zij bepaalde technologische ontwikkelingen al dan niet acceptabel zouden vinden.

Digitale technologieën zoals artificiële intelligentie (AI), robots en quantum computing worden gezien als belangrijke bron van groei, innovatie en maatschappelijke verandering. In de Nederlandse politiek wordt digitalisering gezien als noodzakelijk voor 1) onze economische ontwikkeling en autonomie; 2) de omgang met klimaatverandering en 3) om in kwalitatief hoogwaardige dienstverlening te voorzien.

Digitalisering is het toenemende aanbod en gebruik van apparaten en diensten die onderling verbonden zijn, intensief gebruikmaken van steeds grotere rekenkracht en data en die steeds autonomer kunnen opereren. Je kan hierbij denken aan AI, bots, sensoren, quantum computing, het internet der dingen (IoT) en bijbehorende cloud diensten. De veronderstelling is dat deze toepassingen voor grote veranderingen op het gebied van werk en onderwijs gaan zorgen.

Maar hoe zien jouw opleiding, werk en dagelijks leven er straks uit? Onder wat voor omstandigheden en op basis van welke uitgangspunten gaan deze technologieën in de toekomst functioneren?