Toekomstonderzoeker Lilian de Jong pakt nieuwe verkenning op

Strategische autonomie overlapt deels met je vorige verkenning. Zie je het ook echt als een vervolg?
Nee, zo zie ik het niet. De overeenkomst zit vooral in mijn ervaring met digitale ethiek en machtsverhoudingen door technologie die ik nu ook weer zal inzetten. Maar de focus ligt nu langs de nieuwe lens van de kennisagenda. Binnen de context van technologische soevereiniteit en strategische autonomie in een veranderende wereldorde zal ik kijken naar de langetermijnimplicaties van AI en data in het domein openbaar bestuur. 

Als het klikt ging over hoe technologie onze vormen van contact verandert. Deze verkenning gaat over de technologische, economische en ethische kanten van de vraag: welke strategische autonomie willen we bouwen in Nederland en Europa?

Wat spreekt je aan over dit onderwerp?
Dat is het snijvlak van AI ethiek, publieke waarden en machtsstructuren. Wil je als land strategisch autonoom zijn, dan moet je keuzes maken over afhankelijkheden, handelingsruimte en het stellen van normen. Die insteek past bij mijn focus op digitale ethiek en maatschappelijke impact van technologie. Daarbij is de vraag die ik stel rond het inzetten van technologie vooral onder welke voorwaarden en voor wie.

Dit is de eerste verkenning voor jou vanuit de nieuwe ‘lens’. Wat vind je daarvan?
Door de lens moet je scherpere keuzes maken. Dus bijvoorbeeld rond wat voor Nederland we willen bouwen, welke afhankelijkheden we accepteren en welke niet. Zo hoop ik te laten zien hoe technologische keuzes in het openbaar bestuur zich verhouden tot de economie, geopolitiek en ethiek. Daarmee kan ik mogelijke keuzes rond strategische autonomie expliciet maken.

‘Als het klikt’ was je eerste STT-verkenning. Welke lessen neem je mee uit dat proces?
Dat het loont om al vroeg te kaderen. Ik wil snel en gestructureerd keuzes maken, om helder krijgen wat het betekent wanneer ik bepaalde technologieën centraal zet, binnen welk domein en met welke maatschappelijke spanningen. De toepassing van de lens gaat daar ook zeker bij helpen. Ik wil ook publieke waarden en ethiek vanaf het begin meenemen. Dus hoe ik waarden zoals rechtvaardigheid en transparantie kan opnemen in mijn onderzoeksplan.

Ga je het anders aanpakken dan de vorige verkenning? Wat blijft gelijk?
Ik start minder breed, waardoor ik hoop sneller te komen bij varianten van strategische autonomie voor in de toekomst. Ik wil de scenario’s ook sterker koppelen aan beleidskaders en economische realiteit. Wat ik blijf doen is interdisciplinair werken en open gesprekken voeren met belanghebbenden. Wat ik ook wil vasthouden is complexe vraagstukken, zoals strategische autonomie, vertalen naar toegankelijke scenario’s en een concrete analyse maken wat die scenario’s betekenen.

Toelichting lens voor toekomstonderzoek

Net als preventieve gezondheidszorg start ook STT111 vanuit ons nieuwe model uit de STT Kennisagenda 2025-2026. In dit document hebben we een nieuw raamwerk gepresenteerd met daarin drie elementen die de basis vormen voor elk onderwerp op de kennisagenda van STT. De drie elementen zijn: technologie, domein en maatschappelijke context.

De selectie van technologieën vormt het eerste element en is het startpunt. Het tweede element in onze analyse verwijst naar het specifieke domein waarin technologieën worden ingezet. Het derde element is de maatschappelijke context. Dit zijn bredere transities in de samenleving en beleidskaders waarbinnen technologie een rol speelt.

Voor STT111 is deze lens als volgt vormgegeven:

Technologie: Artificial Intelligence and data

Domein: Openbaar bestuur

Maatschappelijke context: Technologische soevereiniteit

Hoe bereiken we een nieuw evenwicht tussen weerbaarheid en het behoud van innovatiekracht in een digitaal ecosysteem? Generatieve AI en toepassingen waarin mens en machine samenwerken, roepen vragen op over de kwetsbaarheid van digitale producten en diensten. Deze ontwikkelingen spelen zich af in een context van verschuivende machtsverhoudingen, ondermijning en hybride dreigingen. 

Hoe zorgen we voor Europese autonomie in een herziende wereldorde? Het gaat niet alleen om soevereiniteit in technologische ontwikkeling, maar ook om online informatievoorziening en besluitvormingsprocessen die vrij blijven van ongewenste beïnvloeding. Hoe kunnen we strategische autonomie vormgeven voor een veerkrachtige samenleving?