Horizonscan 2055: eerste uitkomsten Energie

De energietransitie betreft de overgang van fossiele naar hernieuwbare energie- en warmtebronnen, zodat netto broeikasgasemissies worden teruggebracht tot nul en klimaatverandering wordt afgeremd. De EU wil in 2050 klimaatneutraal zijn; dit is vastgelegd in de Europese Green Deal en de klimaatwet. Voor 2030 geldt een bindend doel voor hernieuwbare energie van minimaal 42,5 procent. De energietransitie kan bijdragen aan betaalbare energie, concurrentiekracht (energieprijzen in de EU liggen in 2025 2 tot 3 keer hoger dan in de VS en China) en strategische autonomie. Ook is warmte cruciaal: circa 40 procent van het Nederlandse energiegebruik gaat naar verwarming van woningen, gebouwen en kraanwater.

Met behulp van online publieksconsultatie-tool Polis hebben we verschillende stellingen gedeeld met een brede groep respondenten. 

Concensusstatements zijn stellingen die breed worden gedragen, zelfs door deelnemers met tegengestelde meningen op andere punten. 

De eerste resultaten laten zien dat respondenten veel belang lijken te hechten aan dat technologische innovatie de energietransitie ondersteunt op een manier die zowel efficiënt als rechtvaardig is. 

Zij vinden dat de overheid richting en coördinatie moet bieden, zodat nieuwe energietechnologieën vooral bijdragen aan vraagreductie, eerlijke toegang en maatschappelijke gelijkheid.

Areas of uncertainty betreffen stellingen waarbij veel deelnemers op “overslaan” (pass) klikken, of waar de meningen verspreid en niet duidelijk gepolariseerd zijn. Deze stellingen zijn indicatief voor onderwerpen waarbij mensen twijfelen, onvoldoende informatie hebben, of zich niet comfortabel voelen om een standpunt in te nemen. 

De analyse van de stellingen over de energietransitie laat zien dat er verschillende thema’s zijn waarop respondenten twijfelen of geen duidelijk standpunt innemen. Deze gaan allemaal over de werking en effectiviteit van technologieën: 

• de vraag of slimme monitorings- en interventiesystemen ervoor zouden kunnen zorgen dat Nederlanders niet meer energie en warmte gebruiken dan de planeet aankan
  
• of lokale energienetwerken een effectieve bijdrage kunnen leveren aan de vermindering van netcongestie
  
• of gedeelde buurtaccu’s en (warmte-)batterijen een effectieve manier zijn om energiezuinigheid, -verantwoordelijkheid en -solidariteit te realiseren
  
• of we niet beter kunnen inzetten op natuurherstel en gebruik kunnen maken van de kracht en de innovativiteit van de natuur om CO2 op te nemen en zo onze klimaatdoelen te halen om in te zetten op technologische innovaties.

Respondenten zijn dus vooral onzeker over in hoeverre technologische oplossingen écht effectief, betrouwbaar en duurzaam kunnen bijdragen aan het behalen van klimaat- en energiedoelen, en of zulke technologieën opwegen tegen – of juist vervangen zouden moeten worden door ‘natuurlijke’

Polis onderscheidt op het gebied van onze publieksconsultatie rond Energie verschillende groepen respondenten (zgn. Opiniegroepen) die zich sterk onderscheiden van de andere:

• Grote schaal en centraal bestaat uit mensen die geloven dat de energietransitie het meest succesvol is via grootschalige projecten en sterke centrale regie. Technologie moet systemen efficiënter maken en helpt volgens hen om toekomstige generaties mee te wegen in besluitvorming.
  
• Kleine schaal en lokaal bestaat uit mensen die lokale initiatieven - met oplossingen die aansluiten bij plaatselijke omstandigheden - als cruciaal zien. Zij ondersteunen technologie zoals smart grids, wijkaccu’s en home-energy-management als middelen om energieverantwoordelijkheid en solidariteit te versterken.
  
• Bewust gedrag zijn mensen die benadrukken dat technologie energieverbruik niet mag vergroten maar mensen moet ondersteunen in bewust, zuinig en verantwoord energiegebruik, met oog voor de schaarste en impact van energie.

De groepen verschillen van elkaar vanwege hun inschatting van de plaats en de schaal waar(op) technologische innovatie zou moeten plaatsvinden om de energietransitie te realiseren, in hoeverre er daarbij inspraak en autonomie is voor burgers, en of die innovaties niet eerder bij zouden moeten dragen aan gedrags- en maatschappijverandering in plaats van aan het optimaliseren van het huidige systeem.

Divisive statements zijn stellingen waarover duidelijk verdeeldheid bestaat tussen de verschillende Opiniegroepen die Polis onderscheidt onder deelnemers aan de publieksconsultatie. Deze uitspraken markeren breuklijnen — kwesties waarbij mensen tegenovergestelde standpunten innemen.

De opiniegroepen op het gebied van de energietransitie verschillen van elkaar vanwege hun inschatting van de plaats en de schaal waar(op) technologische innovatie zou moeten plaatsvinden, in hoeverre er inspraak en autonomie is voor burgers, en of die innovaties niet eerder bij zouden moeten dragen aan gedrags- en maatschappijverandering in plaats van aan het optimaliseren van het huidige systeem. 

Rond deze dilemma’s ontwikkelen we mini-scenario’s om samen met jongeren/studenten, professionals, beleidsmakers en non-usual suspects te bespreken onder welke omstandigheden zij bepaalde technologische ontwikkelingen al dan niet acceptabel zouden vinden.

De energietransitie betreft de overgang van het gebruik van fossiele naar hernieuwbare energie- en warmtebronnen. De EU streeft ernaar om in 2050 klimaatneutraal te zijn. De energietransitie heeft mogelijke als bijkomende effecten: (1) Betaalbaarheid van energie; verbetering van de Nederlandse/Europese concurrentiepositie. Energieprijzen in de EU liggen in 2025 2 tot 3 keer hoger dan die in de VS en China. (2) Strategische autonomie. De overstap naar hernieuwbare energiebronnen zou de concurrentiepositie van de EU kunnen versterken. Door meer te elektrificeren zou het Nederlandse energiesysteem minder afhankelijk van internationale energiemarkten en fossiele energie kunnen worden.

Technologische ontwikkelingen op het gebied van gezondheid en welzijn

Nederland zet in op een aantal technologische innovaties om ondersteuning te bieden bij de energietransitie zoals:

Geavanceerde materialen die het mogelijk maken om (duurzaam opgewekte) energie efficiënt op te slaan, te transporteren en om te zetten naar een andere vorm of energiedrager.

Chemische en biotechnologieën die worden ingezet om nieuwe (biologisch afbreekbare, regeneratieve) materialen, (synthetische) en brandstoffen (waterstof; brandstof uit algen) te ontwikkelen en die kunnen helpen om koolstofdioxide uit de atmosfeer vast te leggen.

Digitale en informatietechnologieën om door efficiëntere productieprocessen en betere afstemming van vraag en aanbod van energie te helpen bij energieverbruik te verminderen.

Maar hoe zien jouw woning, werk en dagelijks leven er straks uit? Onder wat voor omstandigheden en op basis van welke uitgangspunten gaan deze technologieën in de toekomst functioneren?