Nationale Toekomst Monitor 2016
Kunt u zich een wereld voorstellen zonder papier? Waarin alle tekst wordt gelezen van schermen en waarin we op afstand communiceren via levensechte hologrammen? Kunt u zich een wereld voorstellen waarin we kweekvlees eten, zelfvoorzienende huizen bewonen en verzorgd worden door slimme robots? Vindt u dit moeilijk voor te stellen? Een grote meerderheid van de Nederlanders verwacht dat deze zaken vóór 2050 werkelijkheid worden.
Voorwoord
Met trots presenteren wij u de uitkomsten van de Nationale Toekomstmonitor 2016, de eerste Toekomstmonitor van Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT).
Een kijkje in de toekomst zoals meer dan 1000 Nederlanders die zien… een kijkje op de wensen en angsten, mogelijkheden en onmogelijkheden van technologische ontwikkelingen en hoe die ons leven gewenst of wellicht ongewenst kunnen gaan veranderen.
STT houdt zich al jarenlang bezig met het verkennen van technologische ontwikkelingen die voor de maatschappij van groot belang zijn. Maar weten we als STT eigenlijk wel goed genoeg wat er in de samenleving leeft? Met welke technologische ontwikkelingen houdt men zich dagelijks bezig? Realiseren mensen zich eigenlijk wel hoe hun leven door technologie voortdurend verandert?
Omdat maatschappelijke vraagstukken centraal staan bij STT is het belangrijk te weten wat er speelt in de samenleving en hiermee contact te houden. Daarom hebben we in 2016 de Nationale Toekomstmonitor geïnitieerd, waarin we een grote groep van 1000 Nederlanders rechtstreeks het woord geven. Denken mensen wel eens na over hun eigen verre toekomst en over hoe hun leven er dan uit zal zien? Wat denken we dat er op korte termijn verandert, in de wereld of juist voor onszelf? En zijn de dingen die we ons op korte termijn kunnen voorstellen hele andere zaken dan de ontwikkelingen die we op langere termijn verwachten? Welke technologieën die binnen STT-verkenningen worden uitgewerkt, kennen mensen eigenlijk? Hoeveel mensen zijn hier actief mee bezig? Onder welke omstandigheden willen mensen technologie wel of juist niet hun leven laten beïnvloeden en gaan we daar in de toekomst nog wel over? Verandert ons sociale leven ook als gevolg van technologie?
Als psycholoog houd ik me al jarenlang bezig met wat mensen lezen, weten, zien, doen, begrijpen, kunnen of willen. Ook daarin weten we al jarenlang dat DE MENS niet bestaat. In grote lijnen hebben we allemaal dezelfde basisbehoeften, maar er zijn ook grote verschillen, individuele wensen en uiteenlopende visies. Deze diversiteit willen we graag laten spreken. Door verschillende thema’s uit te vragen geven we met de Nationale Toekomstmonitor ook een kijkje in de keuken van onze verkenningen. Met thema’s als robotisering, digitalisering, verduurzaming en biotechnologie verwachten we dat belangrijke maatschappelijke discussies worden aangewakkerd waarbij de mens telkens centraal staat. Door de Nationale Toekomstmonitor regelmatig uit te voeren krijgen we ook inzicht in veranderingen over tijd, een belangrijke input voor onze toekomstige verkenningen.
Ik wens u bijzonder veel leesplezier, en we kijken nu al uit naar de volgende Toekomstmonitor!
Prof. dr. Marieke Martens,
voorzitter Nationale Toekomstmonitor
Samenvatting
Kunt u zich een wereld voorstellen zonder papier? Waarin alle tekst wordt gelezen van schermen en waarin we op afstand communiceren via levensechte hologrammen? Kunt u zich een wereld voorstellen waarin we kweekvlees eten, zelfvoorzienende huizen bewonen en verzorgd worden door slimme robots? Vindt u dit moeilijk voor te stellen? Een grote meerderheid van de Nederlanders verwacht dat deze zaken vóór 2050 werkelijkheid worden.
Dit blijkt uit de Nationale Toekomstmonitor 2016 van Stichting Toekomstbeeld der Techniek. De monitor is dit jaar voor het eerst afgenomen en zal komende jaren herhaald worden om beter inzicht te krijgen in de perspectieven van Nederlanders op de toekomst en technologie. Met de resultaten willen we bijdragen aan een breed maatschappelijk debat over de toekomst en inspireren tot onderzoek, beleid, en innovatie.
Voor dit rapport vroegen we onderzoeksbureau GfK een nationaal representatieve steekproef uit te voeren onder 1004 Nederlanders. In lijn met lopende STT-verkenningen gaan we in op maatschappelijke vraagstukken en focussen we specifiek op de thema’s robotisering, digitalisering, bio-technologie en verduurzaming. De vraagstukken hebben betrekking op technologie die we vandaag zien opkomen, zoals gentechnologie of slimme chatbots, tot aan technologieën aan de horizon.
Hoe ziet Nederland er in 2040, over 24 jaar, uit? We vroegen respondenten ten eerste hoe ze tegen de toekomst in algemene zin aankijken. Hieruit komt een veelal negatief beeld naar voren. Nederlanders zijn overwegend pessimistisch over de toekomst van onze samenleving, het milieu, ons bestuur en geopolitieke ontwikkelingen. Van alle Nederlanders verwacht bijvoorbeeld 62% dat onrust en conflict in de toekomst zal toenemen, terwijl slechts 8% optimistisch is dat dit zal afnemen. Dit algemene gevoel van toekomstig onbehagen staat in contrast met de perspectieven op technologie en wetenschap. Zo’n 80% van de Nederlanders denkt dat technologie en wetenschap de komende 25 jaar grote stappen voorwaarts zullen zetten en het is voor respondenten moeilijk om een toekomst met minder technologie voor te stellen. Ongeveer de helft heeft vertrouwen in de positieve bijdrage van technologie op onze toekomst. Uit de open antwoorden komt prominent de hoop naar voren dat technologie mensen in kritieke fases van hun leven, als ze zorg nodig hebben, beter zal ondersteunen. Ook hopen Nederlanders op technologie die leidt tot een betere welvaartsverdeling, een schoner milieu en, op persoonlijk vlak, meer tijd voor onszelf. De groep Nederlanders die pessimistisch is over de toekomstige bijdrage van technologie (17%) vreest dat het zal leiden tot meer werkloosheid en ook tot een afname van menselijk contact. In tegenstelling tot de optimisten verwachten de pessimisten juist een grotere kloof tussen arm en rijk en een sterker vervuild milieu als gevolgen van technologische ontwikkelingen. De Toekomstmonitor lijkt hiermee te onderstrepen dat het niet zozeer de technologie is die leidt tot een betere wereld, maar de specifieke manier waarop de mens technologie inzet.
Wel verwacht, niet gewenst
In de monitor legden we de respondenten verschillende toekomstbeelden voor. We vroegen de deelnemers op een tijdlijn aan te geven of ze bepaalde ontwikkelingen verwachten, op welke termijn, en hoe wenselijk ze de ontwikkelingen zouden vinden. Hieruit blijkt dat Nederlanders de komende decennia grote technologische veranderingen voorzien, zoals leven met huishoudelijke robots, zelfbesturende voertuigen en computers die slimmer zijn dan wijzelf. Van een lijst met 17 mogelijke technologische ontwikkelingen gaf de meerderheid aan dat ze vrijwel alle veranderingen vóór 2050 verwacht. Voorlopig verandert er volgens de respondenten echter niet zoveel; het tijdperk van verandering is de middellange termijn, over 20-30 jaar. Hoewel deze verwachtingen breed gedeeld worden, geven de meeste Nederlanders aan dat het merendeel van de scenario’s voor hen onwenselijk is.
- 64% van de respondenten is negatief over een toekomst waarin software net zo goed als mensen kunst produceert (bv. schilderijen, muziek en literatuur).
- 68% van de respondenten vindt het onwenselijk als het weer, bijvoorbeeld tijdens feestdagen, door middel van technologie beïnvloed kan worden door mensen.
- 54% van de respondenten denkt dat foodprinters waarmee eten kan worden geprint in negatieve zin zullen bijdragen aan onze samenleving.
De uitzondering is technologie die bijdraagt aan verduurzaming; hierover is men overwegend positief. Zo vindt 80% van de Nederlanders het wenselijk dat nieuwe huizen zo worden gebouwd dat ze zelf alle energie opwekken en opslaan. Meer dan 60% van de bevolking ziet uit naar een scenario waarbij alle personenvervoer op de weg elektrisch is en er geen brandstofmotoren meer zijn.
Uit de open antwoorden blijkt dat Nederlanders goed in staat zijn toekomstbeelden te vormen en zelfs nieuwe technologieën te bedenken, maar dat men dit in praktijk niet vaak doet. De helft van de Nederlanders geeft aan niet, of nauwelijks, over de verre toekomst (meer dan 20 jaar vooruit) na te denken. Opvallend is dat de mensen die hier wel regelmatig over nadenken optimistischer zijn over de toekomst in algemene zin, maar ook over de invloed van technologie op hun eigen leven.
STT probeert mensen actief te prikkelen meer over de lange termijn toekomst na te denken en een maatschappelijk debat aan te gaan over technologie en de toekomst. Met dit rapport willen we een aanzet geven voor dit debat: we gaan uitgebreid in op bovenstaande conclusies en presenteren de toekomstbeelden, verwachtingen, angsten en dromen van het Nederlandse publiek.
Download
Download de Nationale Toekomst Monitor 2016 bovenaan deze pagina
