Het vervoer van morgen begint vandaag
Wij staan aan de vooravond van grote wijzigingen in ons vervoer: de eerste zelfsturende auto’s rijden al op Amerikaanse en Europese wegen en dankzij Skype, FaceTime en Facebook komen wij makkelijk in contact met vrienden en onbekenden over de hele wereld. Hoe werkt dat door in de manier waarop wij ons over 30 jaar verplaatsen?
Voorwoord
Vervoer is niet weg te denken uit onze samenleving. De afgelopen twee eeuwen heeft vervoer steeds weer nieuwe ontwikkelingen voor mensen, bedrijven en organisaties mogelijk gemaakt. Aan het eind van de 19e eeuw vormden trams het eerste stedelijke massa vervoermiddel en maakten daarmee de bouw van nieuwe wijken rond de oude stadskernen mogelijk. De opkomst van de trein heeft ervoor gezorgd dat vervoer tussen steden niet langer via tijd rovende, slechte modderwegen en half verharde wegen hoefde plaats te vinden. Dit bracht grote economische voordelen met zich mee. Auto’s hebben daarna de suburbanisatie gestimuleerd en vliegtuigen hebben de inter nationalisering versneld. De opkomst van internet heeft dat laatste verder versterkt. Kortom, steeds leidden deze technologische innovaties tot systeemsprongen in het vervoerssysteem en gaven daarmee mensen, bedrijven en organisaties nieuwe mogelijkheden om hun leven en activiteiten in te richten. Voor Nederland was hierdoor een grote welvaarts-groei mogelijk. Mede door omarming van die systeemsprongen zijn wij wereldwijd een van de meest concurrerende economieën geworden.
De technologische ontwikkelingen staan echter niet stil. Nieuwe veranderingen dienen zich aan. Auto’s nemen steeds meer rijtaken van bestuurders over. Denk aan cruise control, ingebouwde navigatie en inparkeerhulp. Ook wordt er geëxperimenteerd met autonoom rijdende auto’s. Het Vislab van de Universiteit van Parma is met haar zelfrijdende auto’s zelfs al helemaal van de Italiaanse stad Parma naar Shanghai in China gereden! Tegelijkertijd nemen de mogelijkheden toe rond virtuele communicatie en verplaatsingen. E-mail is al bijna ouderwets: Skype, WhatsApp, FaceTime en holografische projectie vormen de nieuwe manieren om te communiceren op afstand.
Het ziet er dus naar uit dat wij aan de voor avond van een nieuwe systeemsprong binnen vervoer staan. Een sprong die, net als de diverse sprongen uit het verleden, enorm veel invloed kan hebben op hoe mensen leven en hoe de samen-leving eruit ziet. Om die reden is de Stichting Toekomstbeeld der Techniek, die toekomstonderzoek doet op het snijvlak van techniek en maatschappij, in 2010 een verkenning gestart naar de toekomst van vervoer. Dit heeft geleid tot één van de breedst opgezette kwalitatieve verkenningen op het gebied van vervoer, onder meer door haar veelzijdige samenstelling met deelnemers uit het bedrijfsleven, overheid en kenniswereld. Vertegenwoordigers van ieder van die sectoren hebben met hun deelname aan de stuurgroep dan wel gedrags- of techniekvisiegroep intensief meegedacht over hoe vervoer er over dertig jaar uit kan zien. Enkele CEO’s hebben eveneens hun visie hierop gegeven. Wij willen ieder van hen hartelijk bedanken voor hun bijdrage aan deze verkenning.
Vervoer is een veelomvattend domein. Gezien de beschikbare tijd en inzet is de nadruk gelegd op hoe mensen zich in de toekomst zouden kunnen verplaatsen. In dit boek worden drie concepten voor personenvervoer in de toekomst geïntrodu-ceerd: Vervoer naar Wens, ‘Niet-vervoer’ en Vervoer in Schaarste. Daarbij wordt ook specifiek aandacht besteed aan de maatschappij waarin dit zich zou kunnen afspelen door voor vier mogelijke maatschappelijke toekomstscenario’s te schetsen hoe die vervoersconcepten de samenleving zouden kunnen beïnvloeden.
Wij nodigen u graag uit om met ons een voor stelling te maken van hoe vervoer er over dertig jaar uit kan zien. En te bedenken waar u morgen mee aan de slag kan gaan op weg naar nieuwe vormen van mobiliteit.
Ir. C.C.J. Vincent MBA
Stuurgroepvoorzitter toekomstverkenning Super intelligent Vervoer
Ir. R. Willems Algemeen
Bestuursvoorzitter Stichting Toekomstbeeld der Techniek
Samenvatting
Wij staan aan de vooravond van een systeem-sprong in vervoer. In onze samenleving is een aantal maatschappelijke, technologische en gedragsontwikkelingen gaande die grote impact zullen hebben op hoe en waarom wij ons over 30 jaar verplaatsen. Een belangrijk resultaat van die ontwikkelingen is dat een individu – met zijn behoeften, gedragingen en mogelijkheden – steeds meer centraal komt te staan in het vervoerssysteem. Ondanks dat het vervoerssysteem complexer wordt, wordt het voor een persoon steeds gemakkelijker zich te verplaatsen. Het individu wordt namelijk ontzorgd door intelligente toepassingen gecombineerd in superintelligent vervoer. De term superintelligent refereert daarbij aan een vervoerssysteem dat zelf kan reguleren, sturen en handelen.
Techniek biedt in het vervoer oplossingen voor individuele en maatschappelijke vraagstukken. Gedistribueerde intelligentie en samenwerkende, op de mens gerichte, adaptieve componenten zijn de individuele reiziger tot dienst en maken nieuwe vervoersconcepten mogelijk. Daarbij moeten de al aanwezige technologische basiskennis en -componenten geïntegreerd worden tot robuuste, integrale oplossingen. Tevens moeten randvoorwaarden zoals investeren in een robuuste ICT-infrastructuur verder worden ingevuld.
Vervoer, en zeker superintelligent vervoer, heeft een wisselwerking met veel facetten van de samenleving. Zo zorgt de optimalisatie die met superintelligent vervoer mogelijk wordt voor een toename van de (arbeids)productiviteit en een afname van verspilling van resources. Superintelligent vervoer gaat op die manier schaarste te lijf. Doorgaans is er momenteel echter te weinig aandacht voor de onderlinge samenhang tussen vervoer en samenleving in het algemeen en ruimtelijke ordening in het bijzonder waardoor zij elkaar niet optimaal versterken.
Een aanstaande systeemsprong in vervoer biedt grote kansen: Nederland kan zich internationaal positioneren als belangrijke mobiliteits-innovator. De geografische en demografische karakteristieken, uitdagingen zoals filedruk en aan vervoer gerelateerde maatschappelijke kosten, en de innovatiekracht van Nederland maken haar tot ideale proeftuin voor nieuwe vervoersconcepten. Zo’n internationale positionering geeft een grote stimulans aan de economie en innovatie. Invulling ervan leidt tot een verhoogd comfort voor de reiziger en levert op langere termijn een (kennis)voorsprong ten opzichte van andere landen op in het gebruik van nieuwe vormen van verplaatsen.
Om die kansen te grijpen is het cruciaal dat bedrijven, kennisinstellingen en overheden vervoer integraal benaderen en samen een roadmap naar het vervoer van morgen opstellen. Nu samen stappen zetten, van praten naar doen. Onder andere door (elders) ontwikkelde techno-logieën hier op grotere schaal in de praktijk toe te passen en ontbrekende kennis op te bouwen. Daarbij kan gedacht worden aan pilots op het gebied van een autonome taxidienst en aan het breed toegankelijk maken van diensten voor virtuele in plaats van fysieke ontmoetingen. En je kunt denken aan een verplaatsingsplanner die in proefgebieden naast reisadviezen met reguliere vervoermiddelen ook de alternatieven met de autonome taxi en virtuele verplaatsingen meeneemt, waardoor reizigers beter inzicht krijgen in hun opties en bijbehorende kosten. Gecombineerd met onderzoek in de praktijk naar drivers en drempels bij het verplaatsen, en naar maatschappelijke acceptatie van nieuwe vormen van vervoer wordt zo een basis voor het vervoer van morgen gelegd.
Dit zijn de voornaamste conclusies en aanbevelingen van de toekomstverkenning Super-intelligent Vervoer die de Stichting Toekomstbeeld der Techniek heeft uitgevoerd. In deze breed opgezette, kwalitatieve verkenning is in samenwerking met het bedrijfsleven, kennis-instellingen en overheid een integraal beeld van het (personen)vervoer over 30 jaar geschetst. Het doel daarbij is om hen op een andere wijze naar vervoer te laten kijken en hen bewust te maken van wat de toekomst kan brengen. Op die manier proberen wij de handen ineen te krijgen om samen het vervoer van morgen te gaan realiseren.
Het uitgangspunt daarbij is dat vervoer niet op zich staat maar dat vervoer en het gedrag van mensen, technologische ontwikkelingen en de maatschappij samenhangen. Daarom is behalve naar mogelijke, nieuwe vervoerswijzen ook de toekomstige vraag naar personenvervoer bekeken. Welke behoefte is er over 30 jaar aan vervoer? De insteek hierbij was om een beeld van het totale toekomstige personenvervoers-systeem in relatie tot de samenleving te ontwikkelen. De focus lag daarbij op Nederland. Voor beelden over goederenvervoer in de toekomst verwijzen wij naar het (op handen zijnde) advies van de Raad voor de leef omgeving en infrastructuur naar de logistieke kracht van Nederland.
Bij het beantwoorden van de toekomstige vraag naar en wijze van vervoer ging het er niet om de toekomst te willen voorspellen, maar om die te verkennen. Om verschillende toekomstige mogelijkheden te onderzoeken zijn met behulp van scenario-methodiek vier wereldbeelden – schetsen voor de Nederlandse samenleving over 30 jaar – ontwikkeld om de vraag naar vervoer te kunnen inschatten.
De twee maatschappelijke trends van verdere toename van individualisering en verdergaande globalisering en hun tegenhangers vormen de achtergrond waartegen de vier uiteenlopende wereldbeelden zijn afgezet:
- Individuele Welvaart (de wereld is het speelterrein van het individu dat naar luxe en welvaart streeft).
- Wereldwijd Bewustzijn (overheden zien wereld wijd toe op een gezonde leefomgeving).
- Krachtige Regio (personen dragen zorg voor elkaar en hun omgeving) en
- Zelfvoorzienende Eenheid (kleinschalige gemeen schappen zijn zo onafhankelijk mogelijk).
Op basis van technologische en gedragsontwikkelingen gecombineerd met de vier wereldbeelden zijn drie vervoersconcepten ontwikkeld:
- Vervoer naar Wens: consumenten bezitten geen eigen vervoermiddel meer; markt-partijen bieden individuele vervoersdiensten aan op basis van autonome vervoermiddelen.
- ‘Niet-vervoer’: virtuele verplaatsingen zijn een grootschalig, volwaardig alternatief voor fysieke verplaatsingen.
- Vervoer in Schaarste: reizigers zijn zich bewust van de externe effecten van een verplaatsing, mede doordat de externe kosten die door verplaatsingen gegenereerd worden, worden doorberekend in de prijs van een verplaatsing.
De belangrijkste bouwstenen die achter deze vervoersconcepten liggen zijn: gemak, keuze vrijheid, betalen naar gebruik, autonoom vervoer, telepresence, smart agents en mogelijke koppelingen daartussen.
Vervoer naar Wens, ‘Niet-vervoer’ en Vervoer in Schaarste zullen niet één op één uitkomen, maar samen bepalen zij wel de toekomst van vervoer. Zij omvatten een systeemsprong naar een nieuw systeem voor personenvervoer dat voor een breed aantal toekomstscenario’s voor Nederland zal voldoen (zie tabel A). Door nu te investeren in de toepassing van nieuwe vervoermiddelen en -diensten en het verder opbouwen van kennis over het gebruik hiervan kunnen het bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid samen de eerste stap naar het vervoer van morgen zetten.
