De Nationale Toekomstcursus: voor iedereen die blijft wachten met beginnen

Carlijn vertelt: "We willen met de cursus een eerste kennismaking met toekomstdenken aanbieden. We willen mensen bewust maken dat ze elke dag met de toekomst bezig zijn. Denk aan het plannen van een vakantie of het afsluiten van een verzekering. Maar ook aan klimaatactivisten die een snelweg blokkeren of tech-ondernemers die ruimtereizen naar Mars mogelijk willen maken."

Carlijn: "De toekomst wordt nu nog vaak bepaald door een kleine groep mensen. Veel mensen voelen zich moedeloos over de toekomst en denken dat ze geen invloed hebben. Het doel van de cursus is om te laten zien op welke wijze je invloed kunt hebben op je eigen toekomst én op onze gezamenlijke toekomst."

Onderzoekbureau Motivaction heeft in opdracht van STT, onderzoek uitgevoerd onder jongeren van 12 tot 18 jaar en hun kijk op de toekomst. Wat blijkt? Jongeren geloven dat de overheid (70%) en bedrijven (57%) veel meer invloed hebben op de toekomst dan hun ouders (32%) en zijzelf (26%). Schoolvakken zouden volgens jongeren meer aandacht moeten besteden aan de toekomst en ook in de politiek zou het meer over de toekomst moeten gaan. Ruim een derde (38%) maakt zich zorgen over de toekomst.

Voor jongeren is de Nationale Toekomstcursus extra relevant: het overgrote deel van hun leven ligt natuurlijk in de toekomst. Carlijn vraagt zich af: "Waarom wordt er op school wél lesgegeven in geschiedenis en niet in toekomstdenken? Maar de cursus is zeker niet alleen bedoelt voor jongeren. Het is voor iedereen die nieuwsgierig is naar de toekomst."

Om de cursus voor iedereen toegankelijk te maken, wordt er gebruik gemaakt van voorbeelden die bij iedereen een snaar raken: "Iedereen heeft wel eens gespaard, aan een huis geklust of een feestje georganiseerd. Je denkt hierbij bewust na over mogelijke toekomsten. Wat is mijn positie? Wat kan ik er mee? Is deze toekomst wenselijk of heb ik liever een andere toekomst?"

Bij het opzetten van de cursus heeft Carlijn aan experts gevraagd wat er in een beginnerscursus over toekomstdenken aan bod zou moeten komen: "Hoewel de perspectieven op toekomstdenken (en de toekomst zelf) onderling verschilden, werden alle experts enthousiast van een laagdrempelige toekomstcursus. Dit zie je bijvoorbeeld ook terug in de termen die gebruikt worden: verkenningen, scenario’s, we kiezen allemaal andere bewoordingen. Ook hebben we bewust gekozen voor modules waarin een grote diversiteit aan perspectieven terugkomt."

De Nationale Toekomstcursus begint met een module over de aanleiding en doelen van de cursus: wat is toekomstdenken en waarom is het belangrijk? Dan volgt een introductie tot het toekomstdenken, waarin een koppeling met het vakgebied wordt gemaakt. Vervolgens komt de complexiteit van de toekomst(denken), het effect van je eigen persoonlijke perspectief, de benodigde vaardigheden zoals transitie-denken en de rol van verbeelding aan bod. Maar ook het feit dat toekomstdenken mensenwerk is komt naar voren.

De cursus eindigt met de module ‘aan de slag’ waarin wordt besproken hoe je actief aan de slag kunt met de toekomst: het zijn soms kleine stapjes, waarbij je niet gelijk alles kunt veranderen. Na afloop van de cursus ontvang je een certificaat. Aanvullend biedt de cursus extra materiaal (films, boeken, podcasts etc.) voor verdere verdieping in toekomstdenken.

In de derde module komt het programma van Rijkswaterstaat 'strategische verkenningen' aan bod. Hierin wordt de complexiteit van toekomstdenken behandeld en gaat Erna Ovaa als gastdocent dieper in op meervoudige toekomsten: dé toekomst bestaat namelijk niet.

Erna legt uit dat het beter is om in verschillende soorten toekomsten te denken. Een deel van de toekomsten kun je aan de hand van trends doortrekken vanuit het heden: dit speelt nu en zal in de toekomst waarschijnlijk zo zijn. Maar een deel is ook nog onzeker, daardoor zijn er altijd meerdere toekomsten. Daarnaast legt Erna uit hoe ze bijvoorbeeld gebruik maakt van de Gartner Hype Cycle om met collega’s het gesprek te voeren over de toekomst van bepaalde technologieën.

Carlijn: "We hebben Erna gevraagd omdat we wisten dat zij vanuit de praktijk kan vertellen dat toekomstdenken moeilijk kan zijn maar ook mooi. Daarnaast kan Erna vanuit Rijkswaterstaat tastbare voorbeelden geven die laten zien waarom toekomstdenken zo belangrijk is. Zo zie je bij alle grote vraagstukken dat als het moeilijk wordt we uitstellen om te gaan beginnen: misschien morgen en morgen misschien."