Arbeid in de Toekomst

De toekomst van de arbeid tot de vierde macht

Arbeid staat als geen ander onderwerp in voortdurende en diepgaande belangstelling van de SER. Er is de SER veel aan gelegen om bij het discours over arbeid ook de visie te vernemen van onafhankelijke partijen. Immers, als een adviesorgaan zo vaak over arbeid van gedachten wisselt met relevante partijen als de SER, bestaat een kans op pupilvernau-wing en op ‘group thinking’. De SER wil dat voorkomen, en organiseert daarom regelmatig activiteiten, werkgroepen, commissies en bijeenkomst met anderen, zoals, samen met de SER Vlaanderen, de studiedag ‘Krapte op de arbeidsmarkt’ op 7 oktober 2008 te Den Haag.

Het past mijns inziens uitstekend in de opzet van deze studiedag om ruimte maken voor een geheel onafhankelijke beschouwing over de arbeid in de toekomst, in de vorm van het boek dat u ter hand hebt genomen. En inderdaad, het geeft een visie die weinig lijkt op hetgeen u van de SER en wellicht ook van de SERV gewend bent. Geen sectorgebonden beschouwingen, geen details over afspraken met sociale partners rond werkgelegenheid, maar een brede tour d’horizon van ontwikkelingen die in het verschiet zouden kunnen liggen, of die misschien wel dichterbij zijn dan wij denken.

Schuiven we op van ‘leven om te werken’ naar ‘werken om te leven’? Of andersom? Neemt de rol van de overheid in de regulering van arbeid af? Of neemt die rol juist toe? De Werk-groep ‘Arbeid in de toekomst’ van het Netwerk Toekomstverkenningen heeft met deze vra-gen belangrijke maatschappelijke thema’s te pakken, en illustreert ze met haar scenario’s op een verfrissende wijze. Ik vond deze verruimend en verrassend om naar te kijken – net als het perspectief door een caleidoscoop. Een rake subtitel voor deze publicatie die ik u van harte aanbeveel.

Alexander Rinnooy Kan
voorzitter Sociaal-Economische Raad

De toekomst blijft ons bezighouden. Soms kijken we naar de toekomst met grote verwach-tingen, soms ook zijn we bevreesd voor de toekomst, al was het alleen al omdat de toekomst grote onzekerheid met zich meebrengt. Het cliché dat ‘de toekomst niet meer is wat die geweest is’ wordt veelal pessimistisch opgevat, terwijl dit toch geenszins noodzakelijk is. Vroeger was zeker niet alles beter en in de toekomst gaan we er beslist niet op alle fronten op achteruit.

Hoe ziet de toekomst er dan uit? De leden van het Netwerk Toekomstverkenningen wor-stelen al meer dan vijfentwintig jaar met deze vraag. En als ze één ding geleerd hebben, is het wel dat het echt voorspellen van de toekomst een hachelijke, zo niet onmogelijke zaak is. Dus niet voorspellen van een reeds vastliggende toekomst, maar het verkennen van de verschillende mogelijke toekomsten. En daarna deze verschillende mogelijkheden op hun wenselijkheid beoordelen en kijken hoe ze waarschijnlijker gemaakt kunnen worden. Want één ding is duidelijk, de toekomst is ‘man-made’, het resultaat van ons handelen of nalaten.

Om de discussie over wat mogelijk en wat wenselijk is te ordenen en onze creativiteit te stimuleren, is het gebruik van scenario’s een beproefd middel. De werkgroep ‘Arbeid in de Toekomst’ van het Netwerk Toekomstverkenningen heeft dit middel toegepast bij haar beschouwing over arbeid in de toekomst.

Arbeid neemt (nog steeds) een centrale plaats in de samenleving. Maar blijft dat zo, of zijn er andere opvattingen mogelijk? En komen deze opvattingen vanuit de samenleving of speelt de overheid of de politiek hier een rol? Trouwens, kan de overheid de opvatting over arbeid veranderen? Met welke legitimiteit, en met welke middelen?

Reflecterend over de arbeid in de toekomst zijn tal van vragen de revue gepasseerd. Tot een eenduidige visie is de werkgroep van het Netwerk Toekomstverkenningen niet gekomen. Vandaar de ondertiteling ‘Een caleidoscopisch perspectief’. Er zijn verschillende gezichts-punten of perspectieven mogelijk – we hebben er hier een viertal in scenario’s verwoord. De scenario’s zijn gedachte-experimenten die de creativiteit willen stimuleren, maar ook willen uitnodigen tot het doen van politieke keuzes. De toekomst wordt immers door mensen – lees politieke actoren – gemaakt. Zij kunnen het perspectief veranderen in de gewenste richting. Deze publicatie wil bijdragen aan het schetsen van een aantal moge-lijke perspectieven. Nu bent u aan zet.

Paul Rademaker,
voorzitter Netwerk Toekomstverkenningen