Samen slimmer
In de toekomstverkenning ‘Wisdom of the Crowd’ heeft STT-projectleider Maurits Kreijveld in de periode 2009-2011 verkend hoe de toekomst van samenwerken en samenleven eruit zou kunnen zien over twintig jaar.
Voorwoord
Internet is zo alom aanwezig dat het niet meer voorstelbaar is dat het er ooit niet was. De gedistribueerde en genetwerkte computerkracht is doorgedrongen in ons dagelijks leven en heeft het handelingsperspectief van vele wereldburgers drastisch vergroot. We kunnen nog nauwelijks bevatten welke effecten dat gaat hebben op de manier waarop we op deze planeet samenleven. Was die impact 18 jaar geleden, toen met De Digitale Stad het internet werd ontsloten voor het gewone publiek, te voorzien? Ja, kan ik volmondig zeggen.
De ontregelende kracht van internettechnologie werd door de pioniers omarmd en met veel verve voor het voetlicht gebracht. Al was het niet makkelijk om in de beginjaren mensen ervan te overtuigen dat internet een blijvende impact op onze wereld zou hebben. Sceptici stonden klaar om te zeggen dat het effect van internet overschat werd. Dat het allemaal zo’n vaart niet zou lopen. Dat het niets voor vrouwen was. Dat ouderen niet mee zouden kunnen komen. Dat het effect op organisaties, media en productieketens niet moest worden overdreven. Dat blijkt allemaal niet te kloppen. Jong oud, man, vrouw, iedereen leeft met de effecten van internet en vele bedrijfstakken moesten zichzelf opnieuw uitvinden.
Dit boek beschrijft het verschijnsel van de ‘wisdom of crowds’, het verschijnsel dat de ‘optelsom’ van informatie van individuen leidt tot betere besluitvorming en ‘wijsheid’. Nooit tevoren was het verzamelen en delen van data zo eenvoudig en het organiseren van en communiceren met grote groepen individuen zo vanzelfsprekend. Dat brengt talloze vragen met zich mee. Komen we door de bundeling van krachten en kennis van grote aantallen burgers tot nieuwe inzichten en wijsheid? Kunnen we met de nieuwe digitale gereedschappen de zelforganisatie van burgers vergroten? Welke impact heeft dat op het functioneren van overheden, vakbonden, verenigingen, politieke partijen, de wetenschap en bedrijven? Hebben we deze instituties nog wel nodig?
Er zit een optimistische kant aan deze ontwikkelingen. Veel mensen worden vrolijk bij het idee dat de afhankelijkheid van instanties afneemt. Kleine Davids die samen Goliath verslaan. De digitale gereedschappen worden steeds slimmer, waardoor het handelingsperspectief van burgers verder toeneemt. Zo hoeven we niet meer te wachten tot vervoersbedrijven ons vertellen hoe lang we op de bus of de trein moeten wachten. Wij burgers kunnen ook zelf tijdens het reizen informatie verstrekken en daarmee gezamenlijk een informatiesysteem opzetten over de locatie van treinen en bussen. We zijn niet langer afhankelijk van de geluidsmetingen van de overheid, we kunnen ook zelf met eigen sensoren het geluidsniveau in onze omgeving meten en zo samen de geluidsoverlast in kaart brengen.
Er zijn natuurlijk ook kanttekeningen te plaatsen. Wat gaat er gebeuren als we op Facebook naast sociale media ook medische informatie over onszelf gaan delen zoals ons DNA, hartritme, stressniveau en calorie-inname, allemaal dingen die we in de toekomst vrijwel automatisch en continu kunnen meten? Wordt Facebook dan onze nieuwe huisarts? Kunnen we onze kans op ziekte voorspellen door de medische informatie van honderden miljoenen mensen te analyseren? Zijn die predicties betrouwbaar? Dezelfde digitale gereedschappen die het handelingsperspectief van burgers helpen vergroten, stellen ons in staat om groepen mensen te manipuleren.
Wat gebeurt er als de data die mensen samen genereren in verkeerde handen valt? Hoe duurzaam zijn organisatievormen die gebaseerd zijn op ‘wisdom of crowds’-principes? Ontstaan er geen nieuwe vormen van uitsluiting? Wordt expertise nog wel op waarde geschat?
Interessante vragen die in dit boek, het resultaat van een toekomstverkenning door Stichting Toekomstbeeld der Techniek van ruim twee jaar, worden belicht. In deze verkenning hebben we geprobeerd om samen met talloze experts ons een voorstelling te maken van wat de voorschrijdende impact van internet en ‘de wisdom of crowds’ over twintig jaar zou kunnen zijn. Daarmee hopen we een bijdrage te leveren aan een discussie over welke toekomst waarschijnlijk is en welke wenselijk. Zodat we als samen leving op basis daarvan keuzes kunnen maken en kunnen handelen. Of denkt u dat het zo’n vaart niet zal lopen?
Marleen Stikker
Marleen Stikker is voorzitter van de stuurgroep van de toekomstverkenning ‘Wisdom of the Crowd’. Zij is directeur van Waag Society, institute for Art, Science & Technology en oprichter van PICNIC, het internationale evenement rond innovatie en creativiteit. In 1994 nam zij het initiatief tot De Digitale Stad, voor velen de eerste kennismaking met het internet.
Inleiding
Vooruit kijken
Dit boek beschrijft een zoektocht naar een toekomst waarin we samen slimmer zijn en de uitdagingen die dat voor ons als samenleving met zich meebrengt. We kijken daarbij naar de ontwikkelingen rond genetwerkte intelligentie (‘het intel-ligentie toekomstige web’), sociale media en zelforganisatie. Daarbij proberen we verder te kijken onder de sluier, waarvan het eerste tipje de afgelopen jaren is opgetild met de eerste voorbeelden die nu zichtbaar zijn.
Al deze ontwikkelingen zijn interessant en mogelijk ingrijpend en dus boeiend om te verkennen. Om de ontwikkelingen en hun impact te kunnen begrijpen en als samenleving of als organisatie in te kunnen spelen op deze ontwikkelingen, is het zinvol om verder vooruit te kijken in de toekomst. We kijken daarbij naar strategisch interessante en relevante gevolgen van deze ontwikkelingen en hun mogelijk disruptieve karakter: waar zit de spanning en komen bestaande posities in de samenleving onder druk te staan.
Samen kom je verder. Deze oude Afrikaanse wijsheid is anno 2012 toepasselijker dan ooit. Nog nooit waren we met zoveel mensen op aarde en nog nooit waren we zoveel met elkaar verbonden als nu, dankzij het web. Die verbondenheid maakt het mogelijk om beter samen te werken en meer gebruik te maken van de kennis, ideeën, talenten, creativiteit en mankracht die in onze samenleving aanwezig zijn. Er wordt in dit verband ook wel gesproken van de ‘collectieve intelligentie’ en ‘the wisdom of crowds’: grote groepen individuen zijn gezamenlijk in staat om iets intelligents tot stand te brengen dat meer is dan de som der delen.
Dagelijks maken we gebruik van deze collectieve intelligentie en dragen we er vrijwel ongemerkt een klein steentje aan bij: telkens als we iets opzoeken via Google of lezen in Wikipedia, of als we een bericht doorsturen naar vrienden via Twitter of Facebook. Steeds meer bedrijven en overheden ontdekken de mogelijkheden om consumenten en burgers te betrekken bij het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten. Tegelijkertijd beschikken burgers over steeds meer mogelijkheden om hun eigen handelingsperspectief te vergroten en taken zelf op te pakken die tot voor kort waren voorbehouden aan bedrijven en overheden. Het is een grote belofte dat we hiermee in de toekomst betere producten en diensten kunnen maken en maatschappelijke vraagstukken als gezondheid en duurzaam-heid effectiever kunnen aanpakken. Samen kunnen we slimmer zijn dankzij het web. De techniek blijft voorschrijden: het web wordt de komende decennia intelligenter en raakt steeds meer verweven met ons dagelijks leven: overal en altijd.
De echte potentie van deze ontwikkelingen kunnen we ons nu nog maar amper voorstellen. Wel voelen velen aan dat hierdoor de manier waarop processen in de samenleving georganiseerd worden en besluitvorming plaatsvindt, fundamenteel kan gaan veranderen. Dat gaat gepaard met grote onzekerheid en een strijd tussen nieuwe en gevestigde belangen. Bestaande maatschappelijke systemen en organisaties zoals overheden, bedrijven, politieke partijen, vakbonden en de wetenschap, zullen opnieuw moeten worden ontworpen of ingericht en misschien zijn er wel hele nieuwe nodig. De uitkomst van deze ‘strijd’ tussen gevestigde belangen en nieuwe mogelijkheden is bovendien niet vanzelfsprekend verstandig of beter. Inmiddels hebben we immers ook een andere kant van deze ontwikkelingen leren kennen: grootschalige filesharing via Kazaa en Bittorrent, het lekken van gevoelige overheids-informatie via Wikileaks, de volksopstanden in Arabische landen en georganiseerde rellen van jongeren in Londen. Deze zijn eveneens een voorbode van wat de ontwikkelingen rond internet en sociale media ons de komende decennia kunnen gaan brengen.
Het is nu een interessant moment om stil te staan bij deze ontwikkelingen, omdat we een eerste golf van ontwikkelingen hebben gehad en het begin van een nieuwe zich zien afteke-nen. Het web is nu zo’n twintig jaar oud, Wikipedia en Kazaa vierden hun tiende verjaardag, Google is nu een decennium heerser onder de zoekmachines. Begrippen als crowdsourcing, the wisdom of crowds en wikinomics zijn al meer dan 5 jaar geleden geïntroduceerd. Tegelijkertijd zitten we midden in de grootschalige doorbraak van smartphones die 24 uur per dag, altijd en overal online zijn en zien we de opkomst van ‘cloud computing’, waarmee onze documenten volledig in het web opgaan en onafhankelijk worden van de apparaten waarmee we ze bekijken en bewerken. We beginnen dus gevoel te krijgen voor een nieuwe golf aan mogelijkheden die het web ons kan brengen. Dit vormt een goede basis voor het denken over toekomstige mogelijkheden en de volgende impact van deze ontwikkelingen.
Om los te komen van de bestaande kaders en wetmatigheden (‘business as usual’) wordt in het boek een grote stap van grofweg twintig jaar vooruit genomen. Nieuwe technologische ontwikkelingen die op dit moment in laboratoria in ontwikke-ling zijn of op kleine schaal in gang zijn gezet in de samen-leving, kunnen dan meer tot bloei zijn gekomen en zich een stevigere positie hebben verworven in ons dagelijks leven. Door een flinke stap vooruit te kijken kan er vrijer gedacht worden, is er meer ruimte om ook over de kansen en mogelijkheden te denken in plaats van de mogelijke bedreigingen die er op de korte termijn zijn. Het maakt het bovendien mogelijk om mensen uit verschillende disciplines bij elkaar te brengen om na te denken over de toekomst zonder dat zij zich gehinderd hoeven te voelen door tegenstrijdige belangen of de directe zorgen van het hier en nu.
De toekomst is een complex samenspel van technologische en maatschappelijke ontwikkelingen. Wanneer en hoe bepaalde technologische en maatschappelijke ontwikkelingen vorm krijgen of grootschalig doorbreken is niet te voorspellen. Het kan tien jaar duren of dertig maar vaak is het een kwestie van tijd, zoals de Arabische lente laat zien. Twintig jaar is een ruime tijd waarbij we mogen verwachten dat enkele van de opkomende ontwikkelingen zullen zijn doorgebroken. De verwachte technolo-gische ontwikkelingen zijn belangrijke drijvers voor de toekomst en ze geven houvast bij de verkenning. Maatschap-pelijke ontwikkelingen zijn omgeven met veel grotere onzekerheden en laten zich daarom moeilijk exact voorspellen. Bij het verkennen van de toekomst over twintig jaar kan dus niet volstaan worden met het projecteren en extrapoleren van lopende trends. Het vraagt eerder om een creatief proces waarbij gespeeld wordt met ontwikkelingen en trends, groot en klein.
Onwaarschijnlijke gebeurtenissen kunnen hierbij een grote impact hebben. Deze worden ook wel ‘Black Swans’ genoemd naar het gelijknamige boek van Nassim Nicholas Taleb. Deze kunnen volledig onverwachte effecten hebben of een katalysator zijn voor ontwikkelingen die al bezig waren. In korte tijd kunnen dan snelle veranderingen optreden. Dat gebeurde met het grootschalig versprei-den van muziekbestanden via KaZaa en Bittorrent en het uitlekken van informatie via Wikileaks. De muziek industrie en de overheid kwamen ‘ineens’ buiten spel te staan. De mogelijkheden waren echter al van tevoren te voorzien. Iets dergelijks is de komende twintig jaar te verwachten op het terrein van zorg, innovatie, duurzaamheid of democratie. Hoewel het op grond van meerjarige sociale trends onwaarschijnlijk lijkt dat burgers zichzelf op grote schaal gaan organiseren, kan een onverwachte of onwaarschijnlijke gebeurtenis of een samenloop van omstandigheden dit snel dichterbij brengen. De (technologische) middelen en mogelijkheden voor burgers worden namelijk steeds krachtiger. Daar komt bij dat de effecten op de korte termijn dikwijls worden overschat, terwijl de effecten op de langere termijn worden onderschat.
