Data is macht

Bij nagenoeg alles wat we doen genereren we data. Of het nu gaat over een bezoek aan de dokter, boodschappen doen of een reis plannen en maken, bij al deze activiteiten worden data gegenereerd die vervolgens ook weer ergens worden opgeslagen. Al deze data brengen ons nieuwe mogelijkheden in de vorm van diensten en services, maar er ontstaan ook ethische dilemma’s rond eigenaarschap en gebruiksrecht. Zo kan het vrij beschikbaar maken van medische dossiers helpen om resultaten van klinische studies te vergelijken, maar wanneer verzekeraars hier ook toegang toe hebben kan dat leiden tot selectief uitsluiten van mensen of duur maken van bepaalde verzekeringen. Daarnaast geeft het bezit van data een zekere manipulatieve macht die zich uiteindelijk ook kan uiten in de vorm van geopolitieke spanningen. Er zijn in dit opzicht voldoende voorbeelden van regeringen die inzicht in (internet-)data van burgers gebruiken om bepaalde bevolkingsgroepen te controleren en te onderdrukken. 

Op dit moment worden data vooral ingezet om gevraagd en ongevraagd op de persoon toegespitste proposities te doen. Dat kan variëren van slimme weekaanbiedingen van de supermarkt tot reisaanbiedingen die in de vorm van pop-ups als lastige horzels je beeldscherm blijven bevolken. Je kunt dit meestal met enige moeite uitzetten, maar de balans tussen nut en nuisance is niet voor iedereen hetzelfde. Er zijn ook voorbeelden van websites waarop patiënten (maar soms ook artsen) slim doktertje spelen door gegevens te delen en daarmee tot een snelle en betere diagnose te komen. Door gebruik te maken van de kennis en ervaringen van velen biedt Big Data zeker aanvullende mogelijkheden ten opzichte van de huidige medische praktijk. Dit is de situatie van vandaag; de grote vraag is echter waar het in de toekomst naartoe gaat met onze data, ofwel “data, quo vadis?” 

In deze toekomstverkenning hadden we te maken met een lastig dilemma: gaat het nu om de data als zodanig of zijn het juist de handige bewerkingen die maken dat deze data waardevol zijn? Mijn persoonlijke beeld hierbij is toch vooral dat data gezien kunnen worden als de noodzakelijke brandstof voor allerlei slimme bewerkingen. De eerste echte grote stappen die we hierbij zien hebben te maken met deep learning en artificial intelligence. In het geval van deep learning zijn eerder gegenereerde real-life data de toets voor een systeem. Door het kunstmatig gegenereerde antwoord steeds te vergelijken met de werkelijkheid treedt een leereffect op waarmee het vervolgens mogelijk is om steeds betere antwoorden of voorspellingen te geven. Ook kan hiermee steeds beter worden ingespeeld op een situatiespecifieke context. Dit alles maakt het systeem steeds ‘intelligenter’. 

Waar gaan we uiteindelijk naartoe? Hierover lopen de meningen nogal uiteen. Zelf zie ik data als het vehikel waarmee we uiteindelijk de grens tussen mens en machine zullen slechten. Technieken als deep learning zijn hiervoor cruciaal, maar ook de verbinding tussen neurowetenschappen, high-techsystemen en (nano)materialen zal hiervoor van groot belang zijn. Wanneer we ons brein draadloos zouden kunnen koppelen met datasystemen en informatie uit ons brein zowel kunnen zenden als ontvangen, levert dit ongekende mogelijkheden op. Het zal duidelijk zijn dat de ethische dilemma’s die we nu rond data zien alleen maar heftiger naar voren zullen komen. Zo verwacht ik dat een belangrijk dilemma zal ontstaan rond de vraag op welk gebied systemen beslissingen zullen gaan overnemen van de mens; het besturen van een auto of een vliegtuig is nog wel te overzien, maar het bepalen van een medisch behandelplan (of misschien wel juist het stoppen daarvan) door een artificieel systeem zal al minder snel worden geaccepteerd. 

In deze toekomstverkenning worden een aantal beelden geschetst over hoe de wereld er ten aanzien van data en daaraan gerelateerde zaken over 25 jaar uit zou kunnen zien. Backcasten van deze toekomstbeelden naar het nu maakt het voor onderzoekers en beleidsmakers mogelijk langetermijnscenario’s te ontwikkelen om ons daarmee tijdig voor te bereiden op een sterk veranderende toekomst. 

Ik wens u heel veel leesplezier, waarbij ik ervan overtuigd ben dat het voorliggende boekwerk u zal aansporen tot creatief denkwerk. 

Jos Keurentjes 
Chief Scientific Officer, en lid van Raad van Bestuur TNO