Zes jaar STT in vogelvlucht. Over netwerkwaarde, doorkijken, lef en durven doorpakken. Interview met vertrekkend STT-directeur Patrick van der Duin.
‘Mee in de vaart der volkeren, maar trouw blijven aan onze principes van toekomst, technologie en maatschappij.’ Dat stelde Patrick van der Duin zich ten doel bij zijn aantreden als STT-directeur. De moderniseringsslag, die hij voor ogen had, kwam er. En nu, bijna zes jaar later, vertrekt hij niet zonder dat STT klaar is voor de toekomst. En niet zonder ‘take aways’.
De zes jaren vlogen. Patrick van der Duin nam STT mee in het tijdsbeeld. De impact overall? 'Een opener organisatie', vertelt hij. Patrick duidt op onder meer de ontwikkeling van het netwerk en methodische innovatie. Nieuwe energie kwam er in de STT-netwerken, zoals NTV, Young STT en ExSTTer. En organisatorisch: van een nieuw kantoor en digitalisering van het relatiebeheer tot een opvallende, creatieve huisstijl.
Zelf zegt hij hierover: ‘STT is gegroeid in aantal leden, maar ook in diversiteit. Steden en provincies maken nu bijvoorbeeld ook deel uit van STT. Niet alleen draagt dit bij aan verbreding en kwaliteit in de onderzoeken, maar ook aan kennisdeling en het eigen leerproces van STT-deelnemers. We genereren nu veel meer impact met onze studies en zijn bekender en zichtbaarder geworden. Met een tool als de Technologie Kieswijzer haalt STT het journaal, kranten, radio en tv. Belangrijk vind ik dat er meer balans is gekomen tussen technologie en maatschappij. Onze studies over veiligheid en zelfredzaamheid zijn hier goede voorbeelden van. Uiteraard is dat niet puur mijn verdienste. De projectleiders geven zelf veel invulling en krijgen veel ondersteuning van de deelnemende organisaties van STT.’
De toekomst hoeft je niet te overkomen
Toekomst staat tegenwoordig ook voor ‘buiten spelen’. Optreden behoort steeds meer tot de kern van ons werk, vertelt Van der Duin. ‘Mensen vertellen over de toekomst en meenemen in het verhaal over ‘hoe het zou kunnen’. De toekomst is niet maakbaar, maar hoeft je ook niet te overkomen. Door gestructureerd en actief na te denken over wat er zou kunnen gebeuren, ben je beter voorbereid op de toekomst. Je geeft mensen als het ware beslissingsmacht over hun eigen leven, over de eigen organisatie en eigen toekomst. Het leidt tot een stuk optimisme. En vergeet niet: de thema’s van onze studies spelen al in het nu. Denk aan inclusie of digitale participatie, maar ook aan duurzame ontwikkeling van onze samenleving. Hierin zie je zowel de lange termijn als urgentie in terug. We streven een gemeenschappelijk toekomstdoel na.’
Zes jaar STT, waar ben je trots op?
‘Als voorbeeld geef ik vaak de STT-studie over energie, die focuste op een duurzame transitie van ons energiesysteem. Ik ben er trots op dat Shell de rol als stuurgroep-voorzitter op zich wilde nemen. Shell bestelde ook veel publicaties om intern en onder de eigen stakeholders te verspreiden. Met deze studie kon Shell laten zien dat er alternatieve visies zijn voor energievoorziening in de toekomst.’ Precies daarover gaat het in toekomstonderzoek: handelingsperspectief. Enthousiast haalt hij andere voorbeelden aan uit onderzoeken, die op een creatieve manier zijn uitgedragen en impact hadden. Zoals de inzet van interactieve media en games. Zoals een bordspel over de toekomst van de economie, dat vaak is gebruikt en verkocht. Uniek was ook een documentaire van serieuze kwaliteit, die STT liet maken over de toekomst van het onderwijs. Zelfs genomineerd.
Positief vindt hij de ontwikkelingen op landelijk niveau. ‘Het feit dat er nu gesproken wordt over een Commissie Digitale Zaken en er veel meer aandacht is voor digitalisering in de politiek. Ik denk dat onze Technologie Kieswijzer hier een positieve invloed op heeft gehad. Eind april komt het boek Alive and Clicking uit, met alle resultaten uit het onderzoek.’
Methodische vernieuwing en innovatie
Methodisch ontwikkelde STT zich in een lijn, die de samenleving en markt meer betrekt bij de toekomst. Openheid en participatie passen in het nieuwe toekomstdenken. Van der Duin: ‘Een goed voorbeeld is de introductie van een Nationale Toekomstmonitor. In de monitor wordt ook aan gewone mensen, Nederlanders zoals jij en ik, gevraagd hoe zij kijken naar de toekomst.’ En zoals past bij zijn affiniteit met toekomstonderzoek en innovatiemanagement: technologische disrupties en innovatie kwamen hoog op de onderzoeksagenda. ‘Samen met de TU Delft ontwikkelde STT een Technologiemonitor, die organisaties zicht geeft op potentiële doorbraaktechnologieën. De huidige monitor, alweer de vierde, gaat over steden in de toekomst. Onze expertise wordt ook regelmatig extern gevraagd. Waardevol vond ikzelf de adviesprojecten bij onder meer de Onderwijsraad, Rijkswaterstaat en Fontys.’
Toekomst met een gouden randje
Voorheen moest Van der Duin vaak uitleggen wat toekomstonderzoek precies inhoudt en waarom de toekomst belangrijk is. Een jaar of acht geleden zag hij het tij keren. ‘Ik merk dat steeds meer mensen in organisaties zeggen: we moeten vooruitkijken, inventief zijn en lange termijn denken op de agenda zetten. Dat is precies de business van STT. Overigens denk ik dat je wel een bepaalde visie moet hebben om een sterke positie te behouden. Voor STT is de focus een combinatie van technologie en maatschappij, scenario’s, het netwerk en veel mensen betrekken bij de studies, van experts tot burgers. STT is in dit opzicht redelijk uniek. Ook de combinatie publiek/privaat is belangrijk. Dat zijn mijn argumenten om te zeggen dat STT de wind mee heeft en zelf ook nog veel toekomst heeft.’
Winst voor de toekomst: meer lef tonen en the lead nemen
Vooruitkijkend: hoe staat het met de ontwikkeling van toekomstonderzoek? Moet het anders of beter? Zijn er ambitiepunten? Van der Duin signaleert dat er veel wordt gedaan aan toekomstonderzoek in Nederland. Het wordt steeds meer een vakgebied, dat steeds meer mensen en organisaties beheersen. En dat is ook goed. Zijn stelling is dat toekomstonderzoek een effectief middel is om visie te ontwikkelen en besluiten te nemen. ‘Aan die laatste stap mag nog wel meer gedaan worden. Meer lef tonen. Toekomstonderzoek kan hierbij goed helpen', zegt hij. 'Ik doel echt op een houding en mentaliteit van doorpakken. Keuzes durven maken, een besluit nemen en daaraan durven vasthouden. Daar zie ik nog wel ruimte voor verbetering.’
Zijn advies voor STT-deelnemers
Meegeven wil Patrick dat de toekomst misschien nog wel veel belangrijker is dan STT-deelnemers zich realiseren. Een drukke agenda maakt het soms lastig. Maar hij benoemt de flow, waarin je raakt wanneer je je vaker bezighoudt met de toekomst. ‘Toekomstverkennen helpt om nu betere beslissingen te nemen en je handelen in een toekomstperspectief te plaatsen. Dat besef geeft ook rust en leadership kansen. Je hebt meer zelfvertrouwen in de beslissingen die je nu neemt. Toekomstonderzoek gaat over onzekerheden en omgaan met verandering. Dat is goed voor je focus op het heden.’
En zijn toekomstplannen?
Zijn ambities brengen Patrick van der Duin allereerst naar de UK. Tijdens een sabbatical van 2,5 maand gaat hij schrijven aan een boek en artikelen over toekomstonderzoek en innovatiemanagement. We gaan van hem horen, want betrokken en zichtbaar blijft hij in toekomstgericht Nederland.
Patrick, namens STT danken wij je voor de samenwerking en wensen je alle goeds voor de toekomst. En uiteraard komen we je graag en zonder twijfel weer tegen in toekomstdenkend Nederland en in ons netwerk.