Een terugblik op STT77 – Wisdom of the Crowd (2012)

Dit leidde tot afgeleide vragen als: Hoe haal je wijsheid uit een groeiende massa van meningen, sociale mediaberichten, clicks, likes en retweets, data, apparaten, machines en dingen? Hoe kunnen grote en kleine bedrijven, overheden en burgers synergetisch samenwerken? 

In de publicatie die hieruit voortkwam, het boek ‘Samen slimmer’, worden drie toekomstbeelden beschreven waarin de collectieve intelligentie in de zorg, innovatie en de slimme stad wordt verbeeld. Het boek werd in 2013 genomineerd voor ‘Managementboek van het Jaar’. Dit boek werd tijdens de slotconferentie overhandigd aan toenmalig Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet. In de conferentie stelden we de vraag: hoe ziet het parlement van 2035 eruit? Zijn burgers dan aan de macht en stemmen ze gezamenlijk over lastige vraagstukken? Kunnen ze ideeën aandragen en inbreng leveren om beter beleid te maken dat uiteindelijk gaat over de inrichting van hun eigen wijken? 

Tegelijk met het boek ‘Samen slimmer’ lanceerden we ook een manifest waarin we de samenleving, en in het bijzonder bedrijven en overheden, opriepen om met de nieuwe mogelijkheden van cocreatie en zelforganisatie aan de slag te gaan in de vorm van proefexperimenten, we noemden dat ‘living labs’. 

Ruim zes jaar na de verkenning kunnen we voorzichtig een aantal conclusies trekken. Polarisatie via sociale media bedreigt de wisdom of crowds Met de huidige discussie over nepnieuws en de politieke worsteling met het referendum is de discussie over de ‘wisdom of crowds’ actueler dan ooit. De burger is mondiger geworden maar niet socialer. In plaats van dat sociale media ons dichter bij elkaar zouden brengen en dat nieuwe vormen van collectieve besluitvorming de wijsheid van de menigte zouden gaan aftappen, zijn we nog meer in onze eigen filterbubbels en echoputten terecht gekomen. Als schuldigen worden de sociale netwerken aangewezen. Velen vinden dat bedrijven als Facebook, Twitter en Google de verspreiding van nepnieuws moeten tegengaan. Toch is dit haast onmogelijk. De ‘wisdom of crowds’ moet het hebben van een grote diversiteit van onafhankelijke meningen die op een slimme manier worden samengebracht. Niet van een gepolariseerd debat met twee kampen die tegenover elkaar staan en allebei even hard om het eigen gelijk roepen. 

Een verwachting van de toekomstverkenning was dat de nieuwe technologieën zouden leiden tot nieuwe vormen van peer-to-peersamenwerking en zelforganisatie, die we tot dan toe vooral kenden van filesharingnetwerken als BitTorrent. Inmiddels er een – in de verkenning gesignaleerde – deeleconomie opgebloeid met een veelheid aan platformen waar mensen spullen, producten en diensten uitwisselen. Hier zijn enkele nieuwe bedrijven ontstaan zoals Airbnb, Kickstarter en Uber waarvan ook in de toekomst veel wordt verwacht

De belofte van zelforganiserende zwermen die bestaande instituties omzeilen of overbodig maken, manifesteert zich ook in de Bitcoin, die momenteel een hype is. De onderliggende technologie van deze cryptomunt, de blockchain, is zeer veelbelovend en zal de komende jaren talloze nieuwe toepassingen krijgen. Komt de burger dan alsnog aan de macht?

Toch zien we bij het koersverloop van de Bitcoin opnieuw dat de hysterische massa het wint van de wijze. En dat veel zwermachtige organisaties in feite gecontroleerd worden door een handvol centrale spelers die een duidelijke koers uitzetten en het meeste geld verdienen. Kennelijk is de ‘crowd’ niet zo goed in organiseren en doorzetten als sommigen verwachtten.

Die dominantie van enkele spelers, met name Facebook, Google en Amazon, zien we breder terug in de platformeconomie, waar bedrijven onder gecontroleerde voorwaarden samenwerken, waar vragers en aanbieders worden samengebracht en waar kleine bedrijven toepassingen ontwikkelen op de platformen van grotere aanbieders. De platformen zijn een invulling van de crowdsourcing en cocreatie die we tijdens de toekomstverkenning hebben geschetst.

De opkomst van enkele grote dominante spelers is gunstig geweest voor het verspreiden van nieuwe technologieën en mogelijkheden onder een breed publiek en tegen lage prijzen. Tegelijkertijd is er reden tot bezorgdheid omdat het ertoe kan leiden dat er enkele grote geïsoleerde machtsblokken of systemen ontstaan: eigen deel-internetten (of things), eigen clouds, eigen smart cities. Dit bedreigt de collectieve intelligentie die gebaat is bij open en pluriforme structuren en netwerken waar informatie vrij kan stromen en kan worden gecombineerd. Zo is er nog steeds geen collectief platform in de gezondheidszorg maar veel losse eilanden. De gezondere wereld dankzij collectieve intelligentie, die we in het toekomstbeeld over de zorg schetsten, kan dan wel eens onbereikbaar zijn.

De overheid zou zich meer kunnen gaan mengen in de ontwikkelingen van de platformeconomie. Tot nu toe is ze terughoudend en afwachtend geweest. Ze worstelt met de nieuwe sterkere rol voor de crowd. Politici lijken over alles te willen debatteren behalve over zichzelf. De crowd is lastig en ontembaar. Bestaande maatschappelijke structuren zijn conservatief en verzetten zich tegen al te grote of snelle veranderingen.

Alles bij elkaar is de voorlopige conclusie dat de toekomst zich voor een groot ontwikkelt zoals in de toekomstverkenning is geschetst. Langzaamaan worden we slimmer dankzij alle data en kunstmatige intelligentie die overal om ons heen aan het komen is. De grote uitdaging die voor ons ligt om ook er ook ‘wijzer’ van te worden.

Een van de belangrijkste lessen die ik uit de verkenning heb gehaald is dat je altijd op zoek moet blijven gaan naar uiteenlopende visies en standpunten. Probeer niet om de toekomst zo goed mogelijk te ‘voorspellen’. Durf met afwijkende en verfrissende invalshoeken te komen. Ga op zoek naar waar het ‘schuurt’ en ‘wringt’, naar waar ontwikkelingen ‘tanden krijgen’ en gevaarlijk of spannend worden. Hierdoor komen de spanningen en dilemma’s voor de toekomst het beste naar voren en krijgt de verkenning scherpte en uiteindelijk de meeste zeggingskracht.

zie ook: wisdomofthecrowd.nl

Dit is een uitdaging voor elke projectleider en voor Stichting Toekomstbeeld der Techniek, omdat de onafhankelijke en vrije positie onder druk staat in tijden van teruglopende inkomsten en een toenemende nadruk op output, ‘buy in’ van sponsoren of de wens om te zeer relevant te willen zijn voor het beleid van vandaag.

Eerdere of latere (relevante) STT-studies: