Toekomstonderzoeker Robin Bergman over de toekomst van het lichaam. Inzichten, nieuwe stappen en co-creatie plannen
Als het gaat over de Toekomst van het lichaam duiken vaak al snel sciencefictionachtige beelden op: cyborgs, kunstmatige kraamkamers en genmodificatie. Of wat te denken van 'eeuwig (virtueel) leven'? Veelbelovende perspectieven of speculaties, dan wel omstreden standpunten. Robin Bergman richt zijn onderzoek op één centrale vraag: 'Wat is een gewenste toekomst van het lichaam?' De volgende fase? Samenwerking!
De technologieën die voorheen nog pure sciencefiction leken, lijken toch niet aan ons voorbij te gaan. Een succesvolle transplantatie van een genetisch gemodificeerde varkensnier in een mens is inmiddels een feit. De populariteit van plastische chirurgie onder jongeren groeit en een Chinese arts claimt de eerste designer baby al in elkaar te hebben geknutseld. Waar gaat het heen met de toekomst van het lichaam?
In een breed speelveld tot de kern komen.
De wetenschap ontwikkelt zich razendsnel. Dat er technologisch steeds meer kan in relatie tot het lichaam blijkt wel. Deskresearch, expertinterviews, ‘landscape’ mindmapping en een STT-survey: het vooronderzoek onthult een uitdagend speelveld van beïnvloedende thema’s, maatschappelijke tendensen en technologische ontwikkelingen.
Als meest cruciale punten noemt toekomstonderzoeker Robin Bergman: ‘Belangrijk zijn begrippen als body enhancement en maakbaarheid van het lichaam. Hoe hou je het lichaam ‘jong, sexy en fit’? En welke (veranderende) waarden hangen daarmee samen? Je ziet hier nieuwe consumententechnologieën opduiken, zoals smartwatches, gezondheidsapps en bijvoorbeeld FemTech. Minstens zo belangrijk wordt zelfbeschikking geacht: mensen willen steeds meer zelf de regie houden over wat er gebeurt met het eigen lichaam. Dat betekent ook dat er een toenemend spanningsveld lijkt te bestaan tussen individuele vrijheid en collectieve verplichtingen. Aan de ene kant zijn er strenge wetten als het gaat om de veiligheid van het collectief. Aan de andere kant zie je regelgeving, die de soevereiniteit van het lichaam waarborgt, waardoor je zelf mag bepalen wat je wel en niet doet met je lichaam. Neem de pandemie als voorbeeld. Ondanks een hoge vaccinatiegraad meldde het RIVM pasgeleden dat de corona-uitbraak slechts beperkt invloed had op deelname aan het rijksvaccinatieprogramma.’
Wat is een wenselijke toekomst van het lichaam?
Nadenken over de toekomst van het lichaam blijkt vaak een uitgangspunt voor technologische doorbraken en innovaties. Zo zijn er onderzoeken die zich richten op hoe de maatschappij denkt over aanpassingen van het lichaam, hoe we onze identiteit uitdragen of over de rol van grote bedrijven zoals farmaceuten in de ontwikkeling van vaccins, medicatie en consumentenproducten. Deze STT-studie stelt een gewenste toekomst van het lichaam centraal. Hoe kom je tot een antwoord op deze normatieve vraag? Hoe zou het anders, beter of in meest optimale vorm kunnen? Drie onderzoeksvragen vormen de bouwstenen hiervoor:
- Wat is er al: Welke relevante technologische ontwikkelingen zijn er in relatie tot het lichaam? Welke technologieën worden er verwacht en wat is er nodig voor de ontwikkeling daarvan? En hoe ‘houdbaar’ zijn ze: zijn ze haalbaar en wenselijk?
- Wat willen we: Wat is het maakbare lichaam en hoe verhoudt zich dit tot fysieke, mentale, maar ook maatschappelijke gezondheid? Welke scenario's zijn denkbaar? En hoe verschuift het denkkader als het gaat om het begrip maakbaarheid van het lichaam?
- Wat is wenselijk: Individuele vrijheid versus maatschappelijke verantwoordelijkheid. Van wie is het lichaam en wie bepaalt wat wel en niet mag? Welke verantwoordelijkheden hebben wetenschappers en andere ontwikkelaars van technologie in wat wel of niet mag en kan met het lichaam? Kunnen we potentiële winnaars of verliezers identificeren en zullen er groepen worden uitgesloten? Wat is een wenselijke toekomst voor het menselijk lichaam?
Volgende fase: in co-creatie workshops de mogelijke toekomst verkennen
Robin Bergman concludeert dat vooral veel samenwerking nodig is. In samenspraak en samenwerking kan de toekomst pas echt tot de verbeelding gaan spreken. Daarom wil hij in co-creatie workshops mogelijke toekomstscenario’s vormgeven: ‘Echt goed visie ontwikkelen op de toekomst van het lichaam werkt alleen als we alle onderwerpen die daarmee samenhangen niet los van elkaar zien, maar samen onderzoeken. Dan doel ik op samenwerking met experts, belanghebbenden, professionals uit uiteenlopende disciplines en burgers. Alleen dan kan een transdisciplinaire visie ontstaan. In een volgend stadium wil ik ook een nog breder publiek betrekken. De opinie prikkelen, betwijfelen, paradigma’s doorbreken en de creatiekracht aanspreken. Dat hoort allemaal bij dit proces. Hoe technologische ontwikkelingen en maatschappelijke behoeften interacteren, is niet alleen interessant, maar ook belangrijk om technologieën succesvol in te bedden in onze maatschappij. Co-creatie werkt goed om bewustwording en het perspectief op mogelijkheden te vergroten en om handvatten te bieden voor bestuursinstrumenten.’
Toekomstscenario’s van het lichaam ontwikkelen: heb je (professionele) raakvlakken en wil je een rol spelen in het onderzoeksproces?
Co-creatie, zal dus een rol krijgen in het onderzoek. Hiervoor denkt hij dat het belangrijk is om transdisciplinaire groepen samen te stellen. Mocht dit iets zijn voor u of uw organisatie, laat het toekomstonderzoeker Robin Bergman weten via bergman@stt.nl.
Ook worden mogelijkheden onderzocht om grote groepen online te betrekken. Houdt de ontwikkelingen hiervan in de gaten via de STT-projectpagina Toekomst van het lichaam of via onze social media kanalen @stt_toekomst en STT | LinkedIn.