INTERVIEW - De Toekomst van arbeid: tussen utopie en dystopie
Anna-Carolina Zuiderduin startte in oktober met de verkenning Toekomst van Arbeid. Gaat AI onze banen overnemen? Hoe gaat technologie werk veranderen de komende 25 jaar? En hoe wíllen we eigenlijk werken in de toekomst? Een interview over haar eerste bevindingen.
In de omschrijving van de verkenning heb je het over utopische en dystopische opvattingen mbt de toekomst van werk. Dat statement gaat eigenlijk vooral over hoe er over de toekomst van werk in relatie tot technologie gesproken wordt. Je hoort of leest dan vaak over dystopische verhalen waarin onze banen verdwijnen. Dat er dan een kleine elite nog kan werken en de rest van ons niet. In de utopische verhalen zie je een toekomst vol met vrije tijd. Maar daar zit natuurlijk heel veel tussenin. Andere toekomstbeelden, waar we meer mee kunnen. Die gaan over hoe we werk en technologie willen combineren.
Wat was het meest opvallende dat je tegenkwam? Er is nu veel krapte op de arbeidsmarkt. De wat meer gebruikelijke oplossingen gaan over migratie en technologie. Maar je komt ook visies tegen die wat gedurfder zijn. Die vraagtekens zetten bij de manier waarop nu de maatschappij is ingericht, die kritiek geven op het huidige kapitalistische productiemodel. Dat gaat een stuk verder, en dat is ook wat STT onderzoek interessant maakt. De minder voor de hand liggende opties meenemen.
Hoe wordt het onderzoek opgezet? Ik begin met een DESTEP-analyse die met behulp van zes verschillende omgevingsfactoren de macro-omgeving in kaart brengt van de arbeidsmarkt. Deze factoren zijn demografie, economie, sociaal-culturele aspecten, technologie, ecologie en politiek. Van daaruit wil ik dan waardes extrapoleren: welke waardes vinden we belangrijk in werk? Denk aan duurzaamheid en inclusiviteit. Die waardes wil ik vervolgens gebruiken om wenselijke scenario’s over arbeid te creëren. Als we dan zien hoe zo’n gewenste toekomst van arbeid eruit kan zien, wil ik gaan kijken hoe technologie die kan ondersteunen of faciliteren.
Wat gaan we aan dit onderzoek hebben? Ik hoop dat mijn verkenning zuurstof brengt in de discussie. Dat het een raampje openzet, om breder, en overkoepelender na te denken over wat werk precies is, om juist een beetje voorbij die discussie van alledag te denken. Ik hoop dat het beleidsmakers aan het denken zet en misschien zelfs wel in beweging brengt.
Veel mensen maken zich nu druk om de komst van AI, en dat die hun werk gaat overnemen. Ik denk dat het heel begrijpelijk is dat er zorgen zijn over of AI wel of niet je baan over gaat nemen. Dat heeft mij ook wel even beziggehouden. Maar ik denk dat de vraag vooral moet zijn wat we acceptabel vinden. Hoe wíllen we dat AI een rol speelt binnen ons werk? En dat hoeven we dus niet aan de markt over te laten. In die zin vind ik de huidige discussie nogal kort door de bocht.
Ik heb aan Chat GPT gevraagd wat die ervan vindt. Dit was het antwoord: “No, I don't have the capability to take over people's jobs. There will always be a need for human skills, creativity, critical thinking, empathy, and complex problem-solving. The responsible development and use of AI aim to complement human skills, not replace them.” Ik vind dit antwoord wel erg politiek correct! Het is wel duidelijk dat werk gaat veranderen door de opkomst van AI en dat staat niet in het antwoord van ChatGPT. Ik vermoed dat dit antwoord vooral gecreëerd is om ons gerust te stellen.
Wat is de kracht van menselijk werk? Die we in 2050 nog nodig hebben? Er is interessant materiaal over ‘the feeling economy’. Als technologie zoals generatieve AI een meer leidende rol gaat spelen in werk en mentale taken kan overnemen, dan blijft voor mensen het interpersoonlijke en het intermenselijke in ons werk over. Gevoelens, empathie, dat soort waarden. Deze worden dan misschien belangrijker dan het hebben van een knappe kop aangezien technologie het denkwerk verzet. Opleidingen zullen daar dan ook op inspelen en toekomstige werknemers anders opleiden.
