Update toekomstonderzoek mens, natuur en technologie
Hoe zouden nieuwe technologische ontwikkelingen de relatie tussen mens en natuur in de toekomst kunnen beïnvloeden en wat zien we als wenselijk perspectief hierin? Dit vormt de centrale vraag in het toekomstonderzoek van Daphne Roodhuyzen. In dit interview een update van haar onderzoek.
Klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, grondstoffenschaarste, milieuvervuiling... Nog nooit eerder speelden er zoveel urgente vraagstukken in relatie tot jouw thema. Het besef dringt steeds sterker door: hoe we nu omgaan met de natuur heeft enorme impact op onze leefwereld. We drukken nú een stempel op de toekomst. Je kiest ervoor om in dit onderzoek vanuit nieuwe technologische ontwikkelingen te kijken naar de verhouding tussen mens en natuur. Waarom juist deze benadering?
De verhouding tussen mens, natuur en technologie is een enorm thema, waarnaar je op zoveel manieren kan kijken. Het begint al met de vraag waarom we vaak onderscheid maken tussen mens en natuur. Maar ook de mate waarin technologie te onderscheiden is van mens en natuur wordt steeds meer ter discussie gesteld. Het hele onderwerp is zo breed en complex, dat er een veelheid aan thema’s, discussies en invalshoeken mee samenhangt.
In lijn met de focus van STT op toekomstige interacties tussen technologie en maatschappij, willen we in deze verkenning onderzoeken hoe toekomstige technologische ontwikkelingen de verhouding tussen mens en natuur zouden kunnen veranderen. Daarmee willen we niet suggereren dat technologie per se de enige of voornaamste sturende factor is. Technologische ontwikkelingen komen net zo goed voort uit maatschappelijke ontwikkelingen. De wederzijdse beïnvloeding tussen technologische en maatschappelijke factoren geeft vorm aan onze wereld.
We zullen door de lens van toekomstige technologische ontwikkelingen kijken naar deze brede en veelzijdige thematiek, en het onderzoek in lijn daarmee afbakenen en richting geven. Door in kaart te brengen wat voor implicaties toekomstige technologische ontwikkelingen kunnen hebben, ga je het automatisch hebben over maatschappelijke kwesties en gevolgen. Hoe zouden nieuwe technologieën of nieuwe technologische toepassingen invloed kunnen hebben op hoe we denken over de natuur en onze relatie daarmee, of hoe we in de praktijk ermee omgaan? En hoe kan dat op zijn beurt weer onze omgang met technologie beïnvloeden?
Wat vind je het meest intrigerend aan dit toekomstonderzoek?
Lastig te zeggen, er zijn zoveel boeiende aspecten! Als je je eenmaal begint te verdiepen in de thematiek kom je steeds meer te weten over allerlei verschillende ontwikkelingen. Er gebeurt zoveel in uiteenlopende sectoren en vakgebieden, dat is heel interessant om te merken. Zo valt op dat op allerlei manieren antropocentrisch denken steeds meer ter discussie wordt gesteld. Termen als more-than-human, interspecies, multispecies, ecocentric en nonhuman rights zijn aan een opmars begonnen. Het denken erover is echter nog niet mainstream. Het roept ook de vraag op in hoeverre en hoe het tot een paradigmaverschuiving gaat leiden in de manier waarop onze samenleving is ingericht. Er zijn onderzoekers, ontwerpers en kunstenaars die technologie inzetten met het doel om een more-than-human perspectief te bevorderen, en daarmee meer waardering en zorg voor de ecosystemen waarvan we deel uitmaken. Denk aan de inzet van kunstmatige intelligentie om inlevingsvermogen ten aanzien van niet-menselijke entiteiten op te roepen. Dit soort activiteiten richten zich vooral op de verbeelding; het denken en voelen over onszelf en onze relatie met andere wezens en de wereld om ons heen.
Tegelijkertijd zijn er technologieën die heel pragmatisch gericht zijn op bijvoorbeeld het genereren van specifieke grondstoffen. Denk aan micro-organismen die zo gemodificeerd zijn dat ze medicijnen of energiebronnen produceren, of methoden om schimmeldraden om te zetten in textiel of bouwmaterialen. Deze verschillende technologieën kunnen op heel verschillende manieren invloed hebben op de manier waarop de mens zich tot natuur verhoudt, zowel bedoeld als onbedoeld. Hoe duid je die spreekwoordelijke appels en peren? Een innovatie die misschien technologisch heel baanbrekend is, hoeft niet per se samen te gaan met een paradigmaverandering waar het gaat om de relatie tussen mens en natuur. Wanneer kan je spreken van een veranderende verhouding? Dat is een uitdagende vraag waarover we ons in deze verkenning gaan buigen.
Uitdagingen, mogelijke oplossingen. Je hebt veel inzicht verworven in heersende opinies en contrasten daarin. Mensen kunnen technologie bijvoorbeeld zien als bedreiging voor de natuur of juist als kans, als facilitator of versneller van een duurzame samenleving: ‘technotragedy versus techsalvation’. En vinden we onszelf als mens(heid) onderdeel van de natuur of staan wijzelf boven de natuur: de natuur is er vooral voor ons nut en onze welvaart. Je wilt mogelijke toekomstbeelden schetsen en ook publieke discussie stimuleren. Hoe zie je dat voor je?
Deze archetypische beelden rondom de verhouding tussen technologie en duurzaamheid kunnen soms behulpzaam zijn om discussies en conflicterende visies te begrijpen. Tegelijkertijd zijn dit twee gepolariseerde perspectieven, en bestaat er een heel spectrum aan visies rondom de rol van technologie in relatie tot duurzaamheid en natuur. Meestal zijn we zelf ook helemaal niet zo consequent in onze instemming met en afkeur van technologie. Niet zo gek ook, want de ene technologische toepassing is de andere niet, en veel hangt samen met hoe een technologie wordt ontwikkeld en ingezet en wat de trade-offs zijn.
Bij het verkennen van de toekomst is het waardevol om het vizier wijd open te zetten en niet automatisch uit te gaan van een voortzetting van het heden of een extrapolatie van huidige trends. Dat betekent dat we er ook niet vanzelfsprekend vanuit kunnen gaan dat bestaande technologievisies en natuurbeelden op die manier stand zullen houden. Wat zullen toekomstige technologische veranderingen kunnen gaan betekenen voor huidige paradigma’s en perspectieven? Zullen technologische innovaties bestaande dominante natuurbeelden versterken of zullen er juist nieuwe natuurbeelden opkomen? En zijn deze dan tegenstrijdig of juist overlappend en complementair? En hoe zouden deze perspectieven vervolgens weer gevolgen kunnen hebben voor de manier waarop we technologie benaderen en gebruiken? Het schetsen van toekomstbeelden is één ding, maar het is geen einddoel. Ze vormen een middel om bewustzijn te creëren rondom mogelijke toekomstrichtingen en verbeelding te prikkelen waar het gaat om de mogelijke maatschappelijke implicaties. Door de toekomstbeelden met behulp van kunst en design invoelbaar te maken, willen we oproepen tot maatschappelijke reflectie, discussie en actie.
In dit onderzoek wil je op verschillende manieren de interactie aangaan, mensen meenemen in mogelijke toekomstrichtingen en uiteenlopende mensen en organisaties betrekken. Welke oproep wil je plaatsen?
In deze verkenning zoek ik inderdaad graag de samenwerking op. Het in kaart brengen van verschillende toekomstige technologieën, het ontwikkelen van toekomstbeelden, het vertalen van toekomstbeelden in ervaringskunst, het bediscussiëren en evalueren van verschillende toekomstbeelden - in al die fases speelt co-creatie een rol. Suggesties zijn van harte welkom, met name op de volgende vlakken:
- Ideeën over nieuwe technologieën of technologische toepassingen die een belangrijke rol zouden kunnen spelen in een veranderende relatie tussen mens en natuur
- Ideeën over mogelijke gesprekspartners/samenwerkingspartners die betrokken zijn bij relevante technologische ontwikkelingen en/of in brede zin bij de thematiek van de toekomstverkenning
Als je vragen of ideeën hierover hebt, neem dan vooral contact op!