Take a moonshot and reach for the stars - Technologie als vehicle voor een betere wereld

Niet de gadgets om het dagelijks leven te veraangenamen. Ook niet big data om newsfeeds mee te sturen of om burgers mee te controleren. Maar de potentiële bijdrage van technologie aan societal change. Over de vraag wat voor Steven Luitjens eruit springt in Wijze Technologie, hoeft hij niet lang na te denken: ‘Interessant vind ik de gekozen benadering. Wijze Technologie stelt de Sustainable Development Goals (SDG’s) volledig centraal, en dat kom je niet vaak tegen. Het past bij mijn persoonlijke drijfveren. Technologie kan niet alleen ‘big tech, big money’ zijn. Het is hoog tijd dat we hier een waardenperspectief tegenover zetten. 

In the Guardian las ik laatst een interessant verhaal over Mark Carney, voormalig governor van de Bank of England, over de macro-economie: ‘We are seeing a crisis in values. The danger of putting a price on everything.’ Carney citeert ook Paus Franciscus. Vrij vertaald, zegt Franciscus: ‘Wijn is lekker, maar als je wijn te lang laat staan, gaat het gisten, en wordt het grappa.’ Het verzuurt. Hebzucht en geld zijn zo de norm in deze wereld. Het is tijd dat we van grappa weer wijn maken.’

Met een dergelijk waardenperspectief, in de vorm van een serie samenhangende waarden, komt Wijze Technologie. Deze waarden zijn o.a. transparantie (heldere keuzes en motieven), samenhang (integraal benaderen van de SDG’s) en processen (inclusief ontwerp). Elke waarde heeft een set vragen als onderlegger, die als meetlat kunnen dienen voor de vraag: zijn we wijs -impactvol- met technologie bezig? Vernieuwend voor technologieontwikkeling en -beleid is dat Wijze Technologie economie, sociaal, ecologisch en duurzaam samenpakt. Perspectief, voor een duurzame samenleving in 2050? 

Luitjens: ‘Dat de SDG’s zijn vastgesteld, lijkt inmiddels wel decennia geleden. Vormen ze nu nog echt een levendige discussie in onze samenleving? In mijn beeld veel te weinig. In Wijze Technologie spreekt mij het positieve toekomstbeeld aan. Hoe kom je er dan wél? Hoe kan technologie dan wél positief bijdragen? Dat boort andere energie aan bij mensen. Het zijn Moonshots. Te vaak domineren pessimisme, downsizen en risico’s. Ik ben geïnteresseerd in dit experiment, omdat het radicaal anders naar technologie kijkt.’

Hoe beweeg je een samenleving tot meegaan in een breed duurzaamheidsperspectief, zoals de SDG’s beogen? Steven Luitjens werkte mee aan een recent gepubliceerd onderzoek van de Europese Commissie Digitranscope, the governance of digitally-transformed society. De multidisciplinaire aanpak herkent hij in Wijze Technologie. 

‘Belangrijk is dat professionals uit uiteenlopende richtingen zich herkennen en gehoord voelen. Ze moeten zich persoonlijk aangesproken voelen over hoe ze bezig zijn met data en technologie. Kijk bijvoorbeeld naar de Toeslagenaffaire. Niemand is echt aanspreekbaar. Maar je raakt, als je vraagt: wil jij dit ook, als het om jouzelf zou gaan? Dat is niet zomaar om te draaien, als Jekyll and Hyde, maar zo’n systemische verandering is wel nodig. Inmiddels houd ik me al een aantal jaar intensief bezig met AI en big data, waarin nu veel accent ligt op de ethische dilemma’s. Dat is goed, maar leidt ook snel tot lijstjes. Gij zult … Ik kies liever voor een persoonlijke klik. Wijze Technologie en Wijze Technologen bieden een handelingsperspectief. Je wil oproepen: ‘Daar gebeurt iets. Daar wil ik bij zijn. Ik wil meedoen.’ Ook veranderkundig vind ik dit een interessante benadering.’

Nederland kan verschil maken, maar Luitjens ziet de toekomst per definitie ook op Europees niveau. ‘In de media lees je nu over commissies en het Europese Parlement, die ruziën over wie in de lead is in wetgeving om het proces rond big tech te reguleren. 

Al klinkt dat misschien gek, ik zie dat als positief. Het is een signaal dat ze het in Europa beginnen te begrijpen. Dat alleen al maakt verschil. Ik zeg weleens: technologie past niet in de foodsnijder. Waar zit technologie in het Europese Parlement? In Nederland net zo. Waar vind je technologie hier in de politiek? Je moet eerst langs drie commissies, Economische Zaken, Binnenlandse Zaken en Justitie. Dan pas kom je uit op de echte dilemma’s. Gaat het nu om werkgelegenheid? Hoe moet je de arbeidsmarkt benaderen om de digitaliseringsslag niet te verliezen? Of gaat het om bescherming van de burgerrechten, in het sturen met data en online privacy? Het is steeds een politieke afweging. En het is net: welk belang telt en hoe zwaar weegt het. Verandering is nodig en past nu.’

In de loop van 2021 kunnen professionals zich in Science Museum NEMO onderdompelen in de wereld van Wijze Technologie. Luitjens reageert enthousiast. ‘Dat zou fantastisch zijn. Het momentum heb je al in the pocket. Dat is ook belangrijk om de discussie verder te ontwikkelen en elkaar daarin op te zoeken. Dat kan dat zo’n interactie kunstopstelling zijn als in NEMO, waarmee je resultaten tastbaar maakt en laat beleven. Ik voel me best thuis bij de term Wijze Technologie. De zoektocht, het denkspoor, vind ik zelfs nog belangrijker dan het vinden. Ik geloof in algemene principes of guidelines, waarbij je open blijft en andere situaties in de toekomst niet uitsluit.’