Scouting the future

Is het toevallig dat veel sciencefiction verhalen komen uit landen die vooroplopen qua technologische innovaties? En wat te denken van het relatief hoge percentage wetenschappers en technologieontwikkelaars dat van sciencefiction houdt, het zelfs gebruikt als inspiratiebron voor hun werk? Niemand minder dan Nobelprijswinnaar Richard Feynman gebruikte een voorbeeld uit een sciencefiction verhaal toen hij in 1959 de basis legde voor wat wij nu nanotechnologie noemen. En de Drie Wetten, al in 1942 bedacht door sciencefiction schrijver Isaac Asimov, zijn vandaag de dag nog altijd zeer invloedrijk in de robotica.

Hoewel veel mensen geneigd zijn om sciencefiction af te doen als pure fantasie, heeft het genre aan de wieg gestaan van veel technologische innovaties, van reizen naar de maan tot virtual reality rooms en zelflerende systemen. Sciencefiction wordt niet voor niets literatuur van de ideeën genoemd.

Wat zegt het dan over Nederland, dat sciencefiction hier tot nu toe een vrijwel onontgonnen terrein is (het aantal Nederlandse sciencefiction boeken en films is bijna op één hand te tellen)? We doen het voor zo’n klein land helemaal niet slecht qua technologische innovaties. Zijn wij de uitzondering die de regel bevestigt? Of kunnen we misschien toch wel wat meer sciencefiction gebruiken?

Zelf heb ik de indruk dat we langzaam maar zeker al die kant op aan het bewegen zijn. Er lijkt de afgelopen jaren in ieder geval meer aandacht te zijn voor toekomstverkennen in het algemeen, zowel in het bedrijfsleven als bij de overheid. Daarbij zijn ook zeker de creatieve methoden in opkomst, waaronder sciencefiction prototyping (SFP). Dit is een methode die oorspronkelijk is ontwikkeld door Brian David Johnson van Intel, om met behulp van sciencefiction toekomstige producten te “testen” en te verbeteren. Inmiddels wordt SFP veel breder ingezet om de toekomst te verkennen. Zelfs bij een van oudsher toch wel als conservatief bekend staand instituut als het RIVM wordt over de toekomst nagedacht aan de hand van rollenspelen, moodboards en andere creatieve vormen.

Steeds vaker ook worden de meestal behoorlijk ambtelijk geschreven scenarioteksten in beleids- en strategienota’s aangevuld met spannende verhalen, grappige nieuwsberichten of andere teksten uit de toekomst; de zogenaamde prototypes. Als het om persoonlijke verhalen van mensen uit de toekomst gaat, worden die verhalen ook wel vignettes genoemd. Maar hoe ze ook worden genoemd, het is eigenlijk gewoon sciencefiction.

Het gebruik van sciencefiction is een trend die zich wat mij betreft mag doorzetten. Alleen al omdat ik het zelf zo leuk vind, maar vooral ook omdat verhalen heel geschikt zijn om informatie over te brengen. We vinden een goed verhaal nu eenmaal makkelijker te begrijpen en te onthouden dan een ambtelijke tekst. Met we bedoel ik hier de mens in het algemeen, ongeacht opleidingsniveau, leeftijd of beroep. Verhalen geven ons bovendien een gezamenlijke belevingswereld, waardoor we makkelijker met elkaar over dingen kunnen praten, ook als die dingen nog niet bestaan.

En dat is belangrijk. Want voor veel mensen blijkt het lastig om een toekomstig product of een toekomstige situatie voor te stellen. En nog lastiger om na te denken over de gevolgen van zo’n product of situatie voor de verschillende betrokkenen of de maatschappij als geheel en er met elkaar over te discussiëren. Sciencefiction helpt daarbij. Door specifieke ideeën begrijpelijk voor te stellen en, misschien nog wel belangrijker, door ons voorstellingsvermogen in algemene zin te trainen. Zodat we beter voorbereid de toekomst tegemoet kunnen gaan.

Mijn visie is dan ook dat in 2030 al weer voor de tiende keer de Gouden Peer wordt uitgereikt; een prestigieuze prijs voor het beste idee uit Nederlandse sciencefiction, dat in een boek, een film, een game of een ander medium kan zijn vervat. Tegen die tijd is het onder strategen ook heel normaal om in discussies voorbeelden uit sciencefiction aan te halen, of zelf sciencefiction verhalen te bedenken. En op school krijgen kinderen speciale lessen over toekomstverkennen aan de hand van sciencefiction. Jong geleerd is oud gedaan!