Robots en robots
In science fiction komen robots in alle soorten en maten voor. Van schattige, behulpzame exemplaren als Wall-e, tot niets ontziende moordmachines als de T-800 Terminator. Inmiddels kennen we ook in de echte wereld een enorme variatie aan robots. Gelukkig van de behulpzame soort.
Tot voor kort vooral actief in industriële omgevingen, maar steeds vaker gewoon onder de mensen: in Japan is een restaurant waar de bediening uit robots bestaat; op Schiphol rijdt sinds kort een robot die je de weg wijst en in verschillende zorginstellingen is knuffelzeehond Paro een graag geziene gast. Als je wilt, kun je voor de prijs van een dure fiets je eigen robot kopen: de Pepper robot kost nog geen 1500 euro.
Iedereen heeft al een of meerdere robots…
Grote kans trouwens dat je zelf al een robot hebt, want een robot hoeft niet te kunnen bewegen om robot te mogen heten. Ieder programmeerbaar apparaat dat zelfstandig taken uitvoert, is een robot. Onze smart phones, thermostaten en andere slimme apparaten zijn dus allemaal robots. Handige, behulpzame apparaten, geen terminators, of toch wel?
Somber beeld
Want er is natuurlijk de kwestie werk. Steeds meer werk wordt door robots gedaan. Banen verdwijnen. Er komen wel nieuwe banen voor terug, maar het is niet ondenkbaar dat meer en meer mensen nooit een betaalde baan zullen hebben. Wat gaan zij dan doen? En wat betekent dat voor de verdeling van welvaart? Films als Elysium, The Hunger Games en Snowpiercer schetsen een somber beeld wat dat betreft.
Zelflerende robots
Maar het kan nog dramatischer. Want wat als activiteiten van robots niet worden geprogrammeerd, maar door hen zelf worden geleerd? Zelflerend systeem Watson, de eerste van zijn soort, is voor het bepalen van leerstof voorlopig nog afhankelijk van mensen. Voorlopig. Wat als Watson en soortgenoten zelf gaan bepalen wat zij leren? In 2014 waarschuwde briljant wetenschapper Stephen Hawking de mensheid voor zelflerende systemen. Waarom?
Films als Her, Ex machina en I, Robot geven antwoorden op die vraag. Geen voorspellingen van wat zal gebeuren, maar verkenningen van wat kan gebeuren. Bijvoorbeeld als een zelflerend systeem contact maakt met andere zelflerende systemen en zij van elkaar gaan leren, zoals de operating systems in de film Her (2012) doen. Met minder leuke gevolgen voor de mensen in de film, al vallen er gelukkig geen doden.
In Ex Machina (2014) heeft het zelflerende systeem in kwestie een lichaam dat niet van een mens te onderscheiden is. Naast moord en doodslag levert dat een hoop vragen op. Want hoe weet je of je met een robot te maken hebt? En wat doet een robot die meer capaciteiten heeft dan een mens?
In I, Robot (2004, naar de verhalenbundel van Asimov uit 1950 ) grijpt een zelflerende robot in om de mensheid te redden, maar wel ten koste van individuele mensen. Moord of niet? Of wat te denken van het slimme systeem HAL in de klassieker 2001: A Space Odyssey (1968)? Ook hier offert het systeem individuele mensen op om de mensheid te redden. Een goede beslissing?
En offert een zelflerende robot zichzelf op om een mens te redden? Volgens de makers van Big Hero 6, Chappie en Extant wel, maar is dit realistisch? In de film Robot & Frank (zie de foto) pleegt een robot een strafbaar feit om een mens te helpen. Wie is er dan strafbaar? Moeten zelflerende systemen kunnen worden berecht? Gelden voor hen dezelfde wetten als voor mensen?
Toekomstverkenning De mens van 2050
In de toekomstverkenning over de Mens van 2050 gebruiken we ideeën uit science fiction om na te denken over deze en andere vragen rondom mens en technologie. Wat als de virtuele wereld (bijna) net zo echt wordt als de echte wereld? Als we in staat zijn om iemands gedachten te lezen? Op basis van science facts gaan we ook zelf verhalen bedenken, waarin steeds één of meer kansen of dilemma’s centraal staan. Meer weten over het project?