Duurzaamheid, SDG's en technologie. 'Doelencompas blijven pushen, is nodig', zegt Claudia Lieshout van Philips

STT interviewt regelmatig experts en betrokkenen bij de Horizonscan 2050 over Wijze Technologie. Wijze Technologie richt zich op het ontwikkelen van duurzaam technologie(beleid), waarin aangesloten is op de leidende missie van de SDG's: de 5 P's. Ofwel: de waarden People, Planet, Prosperity, Peace en Partnership. STT onderzoekt ze in relatie tot technologie en handelingsperspectief voor de SDG's in de toekomst. Wijze Technologie daagt daartoe uit, met onder meer een set stellingen en hulpvragen bij de 5 P's.

Hoe zou de samenleving zich ontwikkelen? Welke behoefteverschuivingen zijn te verwachten? En welke technologieën kunnen echt van betekenis zijn? Met dit type onderzoeks- en ontwerpvragen houdt Claudia Lieshout bij Philips zich intensief bezig. Ze is enthousiast over Wijze Technologie en neemt de uitdaging aan om enkele grote trends daarlangs te leggen. Enerzijds zal Wijze Technologie een proces van jaren zijn, maar anderzijds: realiseer je óók welke basis er al is. Zo benadert Philips productontwikkeling ook vanuit een brede context, vertelt ze. ‘Voorheen ontwikkelden wij producten en zochten daar afzetmogelijkheden bij. Die tijd is echt voorbij. Tegenwoordig ligt onze focus veel meer op de impact op sectoren, binnen de context van de gezondheidszorg. Wij kijken naar de gehele linie: van gezond blijven, dus preventie en vitaliteit, tot en met de ondersteuning van de zorg bij diagnoses, behandelingen en nazorg. Maatschappelijke behoeftes en waarde geven aan waar je iets moet verbeteren.’

Nieuwe toekomstmogelijkheden ziet zij nauw samenhangen met de invloed van digitalisering en vooral het omgaan met data. Denk aan de beschikbaarheid van onderzoeks- of behandelgegevens of de integratie van gegevens vanuit verschillende scanners. Maar ook nieuwe mogelijkheden om de gezondheid te monitoren en voorspellen. Met Artificial Intelligence, machine learning en robotics kun je bepaalde gezondheidsproblemen al zien aankomen en in de toekomst natuurlijk het liefst voorkomen. 

De grote zoektocht blijkt: hoe zal de rol van de zorgprofessional zich ontwikkelen? ‘De huidige generatie artsen vaart nog erg op expertise en ervaring. Het zijn geen digital natives. De vraag is in hoeverre ze dat in de toekomst willen’, zegt Lieshout. ‘Technologie biedt veel kansen, maar is niet overal het antwoord op. Dit kritische denken spreekt mij aan in Wijze Technologie. Digitale systemen leveren zorgpersoneel vaak meer werk op dan dat ze uit handen nemen. Bijna 60% van de tijd gaat op aan administratieve handelingen, zoals patiënt-data invoeren. Is dat wijs? Het gaat erom vooraf de juiste (ontwerp)vragen te stellen. Waar kunnen we echt iets waardevols toevoegen aan het werk van de zorgprofessional, zodat we het zorgsysteem ontlasten? In de toekomst kom je dan op andere oplossingen uit.’

Niet alleen de zorgprofessional balanceert in zijn of haar rol. Mensen worden ook autonomer. Een groeiende groep mensen wil zelf de regie hebben over de eigen gezondheid. Binnen deze trend past ook gezond leven. Vertaald naar technologie ziet Claudia volop mogelijkheden om mensen hierin te ondersteunen. Zoals digitale tools om zelf te meten, adviezen te krijgen en gegevens te delen met de arts. In de toekomst is ook een veel breder digitaal dossier denkbaar: met medische gegevens, maar ook gegevens over leefstijl, familieachtergronden, woning, loopbaan en allerlei andere factoren, die het welzijn van mensen beïnvloeden. Lieshout licht toe: ‘Neem een vraag als: waar komt mijn hoofdpijn vandaan? Mensen die hun baan verliezen en veel stress of financiële problemen hebben, kunnen daar erg onder lijden en flink hoofdpijn van krijgen. Zij kunnen echter ook door niet-medische professionals worden begeleid, waardoor het zorgsysteem wordt ontlast. De supermarkt of de school van je kind spelen dan ook een rol, al worden deze nog niet altijd erkend als partijen van betekenis. In de toekomst is een samenleving mogelijk, waarin iedereen zelf verantwoordelijk is voor het eigen dossier. Ik verwacht dat we zo’n kant opgaan. Er ontstaan nieuwe vormen van data-eigenaarschap. Dit doet een intensief beroep op waarden als veiligheid, toegankelijkheid, inclusiviteit, privacy en transparantie. Technologieën kunnen een grote rol spelen in het verbinden van partijen. Tijdens de Dutch Design Week verkennen wij nieuwe samenwerkingsvormen.’

Inclusiviteit en diversiteit zijn belangrijke begrippen binnen de SDG’s. In Wijze Technologie maken ze deel uit van alle 5 P’s. Kijkend naar de waarde People zijn onderliggende vragen: is goede zorg toegankelijk voor iedereen? In Nederland, in de Westerse wereld en daarbuiten? Voor wie is de technologie bedoeld? Lieshout noemt personalized care een voorbode van de toekomst. ‘Om echt inclusief te zijn, is nog veel onderzoek nodig. Vooral data verzamelen, die inzicht geven in bijvoorbeeld de relatie tussen ziektebeelden en doelgroepen. Een bekend voorbeeld is het verschil in symptomen tussen mannen en vrouwen bij hartziektes. Technologie kan hierin echt van betekenis zijn. Zo werken wij met de Digital Twin, een soort Avatar die is opgebouwd uit patiënten-data. Zorgpersoneel kan hiermee door simulaties behandelingen testen. Voorwaarde is dat wel de juiste data gegenereerd wordt en de data divers genoeg is om kloppend te zijn. Dat is de grote uitdaging voor technologie(ontwikkeling).’

Nu kijken we vaak naar behoeften. Is deze technologie nog wel echt nodig of kunnen we aansluiten op wat er al is? Wijze Technologie ziet Lieshout nog veel verder gaan. Is het nog wel een goede beslissing om deze technologie hiervoor te gebruiken? ‘Als we proberen de behoefte centraal te stellen is het ook belangrijk om je daarbij af te vragen of technologie de enige oplossing is. Ook dat is waar naar mijn mening wijze technologie voor staat: het verstandig inzetten of niet. Ik ben heel geïnteresseerd in hoe we hier verder aan kunnen werken. Een doelencompas blijven pushen, is nodig. Ik denk dat we vooral een context voor ogen moeten hebben: waar willen we naartoe en welk doel dient dat? Daarvoor is veel samenwerking nodig, anders blijf je oplossingen in het nu zoeken. Voor Philips komt daar bij dat medische technologie een lange ontwikkelingstijd en levensduur heeft. Grote medische installaties, zoals een MRI-scanner, vervangen ziekenhuizen niet elke vijf jaar.’

Voorheen dienden technologische oplossingen vaak om het leven te veraangenamen. Makkelijk, snel en goedkoop. We zullen op een andere manier moeten gaan ontwerpen, voorziet ze. Wijze Technologie gaat uit van overvloed en het ecosysteem als geheel. ‘Ik stel me voor dat je veel meer kijkt waar je een inkeping kunt doen, waarmee je het voordeel van overvloed meeneemt. Je besteedt veel aandacht aan het effect: veroorzaakt het afval? Wat is de sociale impact? Raken er mensen werkeloos? Raken grondstoffen uitgeput? Dus wat zijn de implicaties van dit ontwerp? Een goed voorbeeld vind ik een Zebraglass-project van studenten, die uit schelpen een materiaal ontwikkelden, dat vergelijkbaar is aan glas. De schelpen haalden ze uit een meer, waarvan de bodem overwoekerd was geraakt door een uitheemse soort zonder vijanden. Een geweldige vondst, die het ecosysteem niet schaadt, eerder iets toevoegt aan de natuurlijke balans, en een nieuwe grondstof oplevert.’ https://www.ccscmdmateriallab.com/projects/zebraglass

Voor meer informatie over de Horizonscan 2050 en Wijze Technologie, ontwikkeld door toekomstverkenner Eva Helmond, kijk je hier: Horizonscan 2050 | Stichting Toekomstbeeld der Techniek (stt.nl). In dit dossier vind je het laatste nieuws over het toekomstonderzoek, regelmatig interviews met experts en betrokkenen over hun beleving van Wijze Technologie en de activiteiten, die hieruit voortkomen.