De toekomst aanbieden

‘Ik vind STT echt een prachtige organisatie. Zelf ben ik er nu een jaar aan verbonden en ben een enthousiast lid. Ik vind het jammer dat ik ze zo laat heb ontdekt.’ Zo begint Jan van Ginkel, voorzitter van de begeleidingscommissie van het project Horizonscan 2050, het gesprek.

In het ‘dagelijks leven’ is Jan van Ginkel loco-provinciesecretaris/concerndirecteur bij de Provincie Zuid-Holland. Hij vervolgt: ‘STT onderzoekt de maatschappelijke impact van technologie. Dat vind ik een buitengewoon relevant thema. Het is namelijk mijn persoonlijke overtuiging dat er veel gaande is in de samenleving. Er vinden grootschalige transities plaats, er spelen allerlei heftige vraagstukken, maar een van de belangrijkste en misschien wel de belangrijkste game changer van deze tijd is toch wel die van de technologische ontwikkeling. De impact van technologie op alle sectoren van de samenleving is ontzettend groot. Dat besef is groeiende, maar dat kan nog veel beter en ik vind dat STT daar een belangrijke bijdrage aan levert.’

Over de kwaliteit van de verkenningen
Verbind je je aan een van de projecten van STT, dan is het ook belangrijk om de uitkomsten van een aantal vorige toekomstverkenningen door te nemen. ‘Ik heb inderdaad een groot aantal van hun rapporten gelezen, en met genoegen. Ze zijn zonder uitzondering kwalitatief hoogwaardig. Ik ben er dus vol vertrouwen “ingestapt”. STT heeft een zodanig track record dat ook deze Horizonscan per definitie hoogwaardig zal zijn.’

Over samenwerken
‘De studies die STT uitvoert, zijn allemaal mensenwerk. Dat is voor mij heel belangrijk. Ik heb nu een aantal gesprekken met projectleider Eva Helmond gevoerd. Ik ben enorm van haar onder de indruk, ze is heel intelligent, kritisch, analytisch en ze heeft een onderzoekende, verkennende en zelfreflectieve houding. Daarnaast is ze heel erg gericht op breeduit opereren, dus niet vanuit de “ivoren toren” werken. We hebben diverse discussies over hoe we de onderzoeksmethode moeten opzetten, dat zijn interessante gesprekken waarin we sparren om te kijken of we het samen beter kunnen maken. Zo werk ik graag.’

Over verkennen of voorspellen
STT verkent de toekomst in haar projecten, er worden geen voorspellingen gedaan. ‘Verkennen of voorspellen, dat is een groot verschil. Bij voorspellen probeer je grip op de toekomst te krijgen en bij verkennen probeer je de toekomst te waarderen, je biedt een toekomst aan. Bij een verkenning hoort de nuance, het is ook niet voor niets dat STT om de zoveel jaar een Horizonscan uitvoert. Wordt er over tien jaar weer een horizonscan uitgevoerd met als peildatum 2050, dan komen daar absoluut andere inzichten uit.’

Over de 17 SDG’s
Centraal in de Horizonscan staan de 17 Sustainable Development Goals (SDG’s). Deze SDG’s werden door wijlen Kofi Annan (oud-secretaris-generaal Verenigde Naties) de ‘to-do-list van de wereld’ genoemd. ‘Er zit iets gedurfds in deze Horizonscan. De SDG’s richten zich op het jaar 2030, wij kijken verder naar 2050. We steken dus best onze nek uit. Maar ik ben er van overtuigd dat je alleen tot ontwikkelingen en innovatie komt als je dat durft. Hoe we dat aanpakken is nog niet precies bekend. We gaan in ieder geval met diverse mensen en organisaties praten over hoe zij die doorontwikkeling zien. De SDG’s gelden voor de hele wereld, maar de manier waarop wij met technologie omgaan is voor een deel cultureel bepaald. Daarom gaan we zeker ook verkennen in hoeverre er in de samenleving een maatschappelijke weerstand of juist overdreven acceptatie van technologie is. Ik ben daar eigenlijk wel nieuwsgierig naar.’

Over omgaan met onzekerheid
‘Wij zijn opgegroeid in een samenleving waarin we exclusief denken. Iets is zwart of wit, het zogenaamde “of-of denken”. Als gevolg van de complexiteit van de samenleving moeten wij steeds meer “en-en denken”. Iets is nu eenmaal soms zwart en tegelijkertijd ook wit. We moeten dus het vermogen aanwakkeren om te kunnen omgaan met al die dualiteiten.

Dat betekent ook dat we in dit project alle input liefdevol omarmen en het niet tegen elkaar afzetten, maar als een verrijking in variëteit zien. Wat wij in deze samenleving nog verder kunnen leren, is waarderend omgaan met onzekerheid. Het kenmerk van dilemma’s en dualiteiten is immers dat je ze niet kunt oplossen. Dus gaat het uiteindelijk om persoonlijke weerbaarheid en adaptief vermogen, als individu, als organisatie, als Nederland en zelfs als de wereld. Deze studie levert ongetwijfeld een aantal scenario’s op en het ene scenario zal niet meer waard zijn dan het andere. Dat levert weliswaar onzekerheid op, maar tegelijkertijd inzicht in hoe we in die onzekerheid effectief kunnen blijven handelen. Op die manier haal je de toekomst als het ware naar je toe. Verken je de toekomst niet, dan gaat langzamerhand het systeem, de wereld, het universum een eigen onbekende gang waarin ons handelen betekenisloos is.’

Over STT
‘Ik zie bij andere organisaties dat er veel gestudeerd wordt op de samenleving of op technologieën, dat waardeer ik, maar vaak worden die twee nog veel te weinig bij elkaar gebracht. Het is buitengewoon bijzonder dat STT dat juist wel doet. Dat mag meer, groter, met meer lef, met meer impact. Vanaf dag 1 van deze verkenning denken we al na over welke impact wij met de Horizonscan willen maken. Ik vind die impact net zo relevant als de inhoud. Zo zit ik in elkaar. Ik stop alleen tijd in zaken waar ik naar mijn gevoel het verschil kan maken.’