AI: Meest besproken, maar minst begrepen technologie

De taak dus voor de projectleider om te proberen dat te begrijpen en te duiden. Rudy van Belkom: ‘AI is op sommige vlakken “dommer” dan veel mensen denken, maar op andere vlakken juist veel slimmer. Het wordt dus zowel overschat, als onderschat.’ Het interessante daarbij is dat elke vraag een nieuwe vraag oproept: Wat is AI? Hoe verhoudt zich dat tot menselijke intelligentie? Wat zegt dat over ons mens-zijn? Hoe verhouden we ons dan ten opzichte van technologie? Enzovoorts, enzovoorts… Om dit af te bakenen, kozen we ervoor om de verkenning te richten op de impact van AI op de besluitvorming.’

Een projectleider voert een toekomstverkenning niet alleen uit, maar maakt daarbij ook gebruik van de kennis van een breed palet specialisten. Rudy van Belkom: ‘Ik wil er in ieder geval mensen bij betrekken die ruime expertise hebben op het gebied van machine learning en algoritmes. Zij kunnen mij ook informeren over de beperkingen en mogelijkheden van de technologie. Verder wil ik praten met ethici over onder meer privacy, met bestuurskundigen over hoe besluitvorming werkt en ook met neurologen die mij over de werking van het menselijk brein kunnen vertellen. En natuurlijk ga ik gebruik maken van de kennis van de bestuursleden van STT.’

Rudy kijkt in zijn verkenning zo’n twintig jaar vooruit. ‘Technologie gaat niet altijd zo snel als het lijkt. Onderzoekers zijn al meer dan zestig jaar met kunstmatige intelligentie bezig. Er zijn ook meerdere periodes geweest waarin de ontwikkelingen stil lagen, de zogeheten AI-winters. Het gevaar is dat door de hype de technologie overpromises but underdelivers. De verwachtingen zijn heel hoog, kijk bijvoorbeeld naar de zelfrijdende auto’s. De technologie is er wel, maar voordat we het ook ethisch hebben geaccepteerd… Zoiets kost nu eenmaal tijd. De mens is in gedrag behoudend. Maar het is paradoxaal. Vraag je iemand of hij het accepteert dat hij een boete krijgt van een computer, dan is de kans groot dat hij zegt “Nee”. Maar kijk eens naar de trajectcontroles, dat is volledig geautomatiseerd, daar zit geen mens meer tussen. Vertrouwen gaat dus een heel belangrijk thema worden. De technologie wordt nu nog vaak vergeleken met een “black box”, waarbij het onduidelijk is waar beslissingen op zijn gebaseerd. Daarnaast is het belangrijk om naar de belangen te kijken. Zowel de economische als politieke belangen hebben een grote impact op de ontwikkelingsrichting van AI. Wanneer China bijvoorbeeld exponentieel gaat investeren in AI, zal Amerika ongetwijfeld volgen.’

Wat voor ons heel moeilijk is, zoals rekenen, is voor een computer weer heel eenvoudig. En vice versa. Rudy: ‘Dat vind ik een interessant speelveld. Zou ik tegen een zelfrijdende auto zeggen “Breng me zo snel mogelijk naar het vliegveld”, dan is de kans groot dat hij mij met 400 kilometer per uur, alle rode stoplichten negerend, naar het vliegveld rijdt. Zo snel mogelijk is voor hem objectief gezien snel. “Common sense” is in deze context dus heel interessant. Kan een machine ook daadwerkelijk gezond verstand ontwikkelen, of blijft het een patroonherkenner? Ook een term als “bewustzijn” is fascinerend om te bestuderen. Het roept namelijk direct de vraag op hoe bewustzijn bij mensen werkt. De toekomst van AI lijkt nog alle kanten op te kunnen, en juist dat maakt het zo’n interessant thema.’

Een verkenning eindigt altijd met een eindpublicatie, in welke vorm dan ook. Hoe ziet Rudy dit? ‘Ik wil de toekomst van AI op drie manieren gaan benaderen.
Ten eerste: voorspellen. Ik kijk wat de technologie in de toekomst kan, uitgaande van de meest voor de hand liggende situatie.
Ten tweede: verkennen. Aan de hand van diverse scenario’s ga ik de verschillende mogelijke toekomsten en de impact op de samenleving onderzoeken.
Ten derde: normatief. Dat doe ik aan de hand van de vraag wat we in de toekomst willen met AI. Dat is voor mij de hamvraag. AI is misschien wel de eerste technologie die zijn eigen ontwikkelingsrichting gaat bepalen. Dat maakt het belangrijker dan ooit om eisen te stellen aan de ontwikkelingsrichting ervan. Dat lijkt mij een mooi drieluik waar ik de komende maanden in nauwe samenwerking met een nog op te richten klankbordgroep aan ga werken.’