Wie wij worden

Agent Smith:
Why, Mr. Anderson, why?
Why, why do you do it? Why, why get up? Why keep fighting?
Do you believe you’re fighting for something, for more than your survival? Can you tell me what it is, do you even know?
Is it freedom or truth, perhaps peace – could it be for love?
Illusions, Mr. Anderson, vagaries of perception.
Temporary constructs of a feeble human intellect trying desperately to justify an existence that is without meaning or purpose.
And all of them as artificial as the Matrix itself.
Although, only a human mind could invent something as insipid as love. 
You must be able to see it, Mr. Anderson, you must know it by now!
You can’t win, it’s pointless to keep fighting!
Why, Mr. Anderson, why, why do you persist?

Neo:
Because I choose to.

Fragment uit The Matrix Revolutions (2003)

--

Het lijkt een onmogelijke opgave om na te denken over de mens van 2050. Die datum is zo ver weg dat het uitgesloten is om vanuit het heden lijnen te trekken naar de toekomst. Je hoeft geen profeet te zijn om te voorspellen dat we in 2050 technologieën ontwikkeld hebben die we op dit moment nog niet kunnen voorzien. En wat de effecten van die nieuwe technologieën op de mens zijn laat zich alleen maar raden.

Eén van de manieren om na te denken over de mens van 2050 is het analyseren van sciencefictionfilms. In deze films wordt op allerlei manieren nagedacht over de toekomst. We worden daarin geconfronteerd met nieuwe technologieën, krijgen inzicht in de interactie tussen mens en technologie, en er wordt ons een beeld getoond van de maatschappij van de toekomst. De meeste sciencefictionfilms bieden meer dan een spannend verhaal en een gezellige avond. Ze zetten ons aan het denken over onszelf, de mensheid en de grote vragen van het leven. Ze bieden niet alleen een verbeelding van de toekomst, maar nodigen ons uit om na te denken over die toekomst. Sciencefictionfilms kunnen gekarakteriseerd worden als een spiegel van de cultuur. Onder de oppervlakte van al die spannende verhalen en al die nieuwe technologieën blijken grote maatschappelijke, morele en filosofische vragen te liggen. Sciencefiction blijkt dan meer te zijn dan een combinatie van science en fiction. Het blijkt te gaan over goed en kwaad, realiteit en virtualiteit, authenticiteit en kunstmatigheid, geloof en rede.

Eén van de meest indrukwekkende science-fictionfilms waarin de grote morele en filosofische vragen van de mensheid aan de orde worden gesteld is de trilogie The Matrix. In het derde deel, The Matrix Revolutions, vindt de definitieve confrontatie plaats tussen Agent Smith (die het kwaad symboliseert) en Neo alias Mr. Anderson (die de Verlosser blijkt te zijn). In een spectaculair gevecht wordt de toekomst van de onderdrukte mensheid beslecht. Op het beslissende moment vraagt agent Smith aan Neo waarom hij toch blijft vechten voor de vrijheid van de mens. Hij bijt hem toe: “Kun je me vertellen wat het is? Weet je het zelf wel? Is het vrijheid, of waarheid, vrede misschien, of kan het liefde zijn? Illusies (…) … tijdelijke constructies van een zwak menselijk intellect.” Agent Smith gelooft niet in morele waarden. Hij gelooft ook niet dat het leven enige zin of betekenis heeft. Het antwoord van Neo is even kort als veelzeggend: “Ik kies ervoor [om te vechten].”

The Matrix schildert ons een hoogontwikkelde samenleving. Je zou verwachten dat deze film de boodschap predikt van het geloof in wetenschap en technologie. Je zou verwachten dat deze film laat zien dat de zin van de mensheid gelegen is in haar technologisch kunnen. Maar dat doet The Matrix niet. Uiteindelijk kiezen de hoofdpersonen – Neo, Morpheus en Trinity – voor menselijke waarden als liefde, vrede en gerechtigheid.

Wie wij worden – Toekomstbeelden van mensen in 2050 gaat uiteindelijk over de vraag “Waar kiest u voor?”. En dat is nu precies de vraag die de technologie naar haar aard niet kan en ook niet behoort te beantwoorden.

Maarten J. Verkerk
Voorzitter van de stuurgroep