Van Autonome robots tot Zilte aardappelen
Aan de hand van beschrijvingen van de belangrijkste technologische en maatschappelijke ontwikkelingen, narratieven en scenario’s biedt STT een blik op mogelijke toekomsten van de Nederlandse agri- en foodsector.
Voorwoord
De wereld van vandaag produceert voldoende voedsel om alle wereldbewoners te voeden, maar we weten ook dat voedsel nog niet in voldoende mate voor iedereen beschikbaar is. Voor de wereld van morgen is de beschikbaarheid van voldoende voedsel echter geen vanzelfsprekendheid. Bovendien doemen er vragen op over de kwaliteit van ons voedsel en de invloed daarvan op onze fysieke en mentale gezondheid. Gegeven de groeiende wereldbevolking staat voedselzekerheid steeds prominenter op de geopolitieke agenda. Voedsel is ook big business en wordt dat met de wereldwijde stijging van het gemiddelde inkomen nog meer. Nederland speelt een vooraanstaande rol in de internationale voedselproductieketens en de daaraan gerelateerde markten. Dat hebben we onder meer te danken aan het technologische ontwikkelingsniveau van onze agri- & foodsector. Door de uitdagingen van de wereldwijde voedselvoorziening vandaag en morgen blijft de behoefte aan technologische innovaties in de agri- & foodsector niettemin onverminderd groot. Daarbij moeten we ons realiseren dat door religieuze en sociaal-culturele ontwikkelingen de productie van en de vraag naar voedsel in de wereld van morgen anders zullen zijn dan vandaag. Tegelijkertijd stellen nieuwe technologische ontwikkelingen ons ook voor nieuwe vragen.
Het is niet zo dat wat technologisch haalbaar is allemaal realiteit zal worden. De complexiteit en verwevenheid van alle factoren die invloed hebben op onze agri- & foodsector vormden de aanleiding voor de STTtoekomstverkenning waarover u kunt lezen in dit boek. De publicatie geeft een overzicht van ontwikkelingen die de toekomst van de Nederlandse agri- & foodsector tussen nu en 2050 mogelijk beïnvloeden. De nadruk in deze verkenning ligt op de technologische ontwikkelingen, die op hun beurt worden bekeken in de context van mogelijke sociale, economische en politieke ontwikkelingen in de wereld om ons heen.
Toekomstverkennen is een systematische exploratie van hoe de toekomst eruit kan zien, om te bepalen welke strategieën en acties we nú kunnen inzetten om ons op verschillende mogelijke toekomsten voor te bereiden. Vooruit kijken maakt het mogelijk condities te creëren die ons in staat stellen adequaat te reageren op crises en helpt ook om de voortekenen van een aankomende crisis, bijvoorbeeld op het gebied van voedselveiligheid of energievoorziening, tijdig te herkennen. Toekomstverkennen is geen ‘Spielerei’. Door nú, aan de hand van alternatieve mogelijke toekomstbeelden, na te denken over de toekomst kunnen we in een vroeger stadium kansen en bedreigingen herkennen en daarmee winnen we straks kostbare tijd.
Deze verkenning had niet tot stand kunnen komen zonder de bijdragen van meer dan honderd agro-experts en toekomstverkenners. De ‘sector’ die we gemakshalve aanduiden als de agri- & foodsector, bestaat feitelijk uit een verzameling van sectoren die heel verschillende kennisdomeinen bestrijken. Dankzij de deelnemers uit al die verschillende sectoren en kennisdomeinen, van de agrarische productie tot en met de voedingsmiddelenindustrie, en van de technologie tot en met de kennis van markten, is een rijke toekomstverkenning tot stand gekomen. We zijn al deze betrokkenen zeer dankbaar voor hun belangeloze inzet. Ieders bereidheid om zijn/haar unieke kennis in te brengen, maar ook de bereidheid om naar elkaar te luisteren, elkaars ideeën te waarderen en elkaars taal te leren begrijpen, hebben deze verkenning zelf tot een inspirerende, multidisciplinaire en multisectorale dialoog gemaakt. Die dialoog is, naast het boek dat u in handen houdt, ook een belangrijk resultaat van deze verkenning.
Het verheugt mij dat de bevindingen van al dit werk nu bijeengebracht zijn in dit prachtige boek, waarin de technologieverkenning in narratieven tot leven komt. Dit boek is niet alleen het tastbare eindproduct van een STT-toekomstverkenning. Het is bedoeld als handreiking voor een gestructureerd debat over de toekomst – een strategische conversatie door beleidsmakers, onderzoekers, ondernemers, consumenten en studenten. Het voeren van dit debat is essentieel om de agri- & foodsector én de Nederlandse samenleving voor te bereiden op de kansen en uitdagingen die in het verschiet liggen. Ik hoop dat dit boek aan dat debat zal bijdragen en ons zal helpen de toekomst creatief en besluitvaardig tegemoet te treden.
Prof. dr. ir. Margot Weijnen
Stuurgroepvoorzitter en lid Algemeen Bestuur STT
Samenvatting
Gekweekte hamburgers, bonbons uit de 3D-printer, algen als brandstof en zoutwaterkomkommers in door drones afgeleverde groentepakketten. Welke nieuwe technologieën – of toepassingen van bestaande technologieën – kunnen radicale gevolgen hebben voor de Nederlandse agri- & foodsector tussen 2015 en 2050? Dat is de centrale vraag in deze toekomstverkenning van STT. En welke niet-technologische ontwikkelingen spelen hierbij mogelijk een rol? Kunnen we de toekomst van de agri- & foodsector in scenario’s vatten? Deze publicatie beoogt niet een voorspelling van de toekomst te zijn, maar een discussiestuk dat de lezer moet inspireren zelf over die toekomst na te denken. Dat de agri- & foodsector heel complex is, is evident. Zeker is ook dat het hoog tijd is voor die discussie. In 2050 wonen er negen miljard mensen op aarde en zijn de grondstoffen schaarser dan ooit.
STT heeft voor dit onderzoek verschillende methoden gehanteerd: literatuuronderzoek, interviews met experts, futurologen en trendwatchers en creatieve workshops met direct betrokkenen. Deze hebben geleid tot de inventarisatie van technologische ontwikkelingen, toekomstverhalen en scenario’s die in dit boek worden beschreven, inclusief de niet-technologische ontwikkelingen die hun invloed kunnen doen gelden. Wat zijn de kansen, wat de bedreigingen? Dit boek wil partijen uit de overheid, het bedrijfsleven en de kennisinstellingen – beleidsmakers, bestuurders, ondernemers, onderzoekers, studenten, consumenten, toekomstverkenners en geïnteresseerden – stimuleren tot een strategisch debat. Het wil een inspiratie zijn.
Hoofdstuk 1 beschrijft in het kort de aanpak van de toekomstverkenning. Twintig technologische ontwikkelingen die een grote impact kunnen hebben op de Nederlandse agri- & foodsector van morgen zijn beschreven in hoofdstuk 2. Deze lijst van twintig is geen compleet overzicht, maar het resultaat van literatuuronderzoek en consultatie van ongeveer dertig experts. Hun werd niet alleen gevraagd wat de mogelijke impact van die technologische ontwikkelingen kan zijn, maar ook wat de wenselijkheid en waarschijnlijkheid van die impact is.
