Toekomst@werk.nl

Als machines, automaten en robots stelselmatig worden ingezet om mensen werk uit handen te nemen, wat blijft er dan straks nog voor ons over om te doen? Is een leven zonder arbeid denkbaar? En een samenleving? En is dat een doemscenario of een utopie? Of blijven we altijd bezig, en is de vraag veeleer: waarmee dan? Dit was het soort van vragen dat de aanleiding vormde voor de verkenning ‘Economie, Technologie en de Toekomst van Arbeid’ (ETTA), die in 1998 werd gestart als gezamenlijk studieproject van het Nederlands Forum voor Techniek en (SWR) van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en de Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT). In de aanloop tot deze verkenning werd in Nederland nog een alarmerende neerwaartse ontwikkeling van de werkgelegenheid voorzien. Nu echter - slechts enkele jaren later - is voor het eerst in decennia het aantal vacatures groter dan het aantal werkzoekenden, terwijl in de economie zich ontwikkelingen voordoen die zich laten typeren als een paradigma-verschuiving. Zowel het gevreesde ‘end of work’ van toen, als de bejubelde ‘nieuwe economie’ van nu worden teruggevoerd op technologische ontwikkeling. 

Tegen de achtergrond van dit snel wisselende decor blijkt de kwestie van de toekomst van arbeid juist steeds terugkerende, onveranderlijke en bovenal ‘menselijke’ vragen te genereren. De mens ontwikkelt zich niet altijd even snel als zijn technische mogelijkheden, maar techniek blijft mensenwerk. Oude vragen krijgen nieuwe antwoorden, en nieuwe vragen soms juist oude. Toen de mensen een toren wilden bouwen die tot in de hemel reikte, liep de bouw vast in een Babylonische spraakverwarring. Met die toren is het dan ook niks geworden, maar als metafoor staat hij nog stevig overeind. Een uitstekende illustratie voor dit boek Toekomst@werk.nl. Want ook bij het bouwen aan de toekomst van arbeid is spraakverwarring een belangrijk struikelblok. Economen, technologen, sociologen, bestuurskundigen in wetenschap, bedrijfsleven en overheid - ze horen elkaar wel, maar ze verstaan elkaar slecht.

Bij dit project - een integrale verkenning naar de samenhang tussen de ontwikkelingen in economie, technologie en arbeid - was het proces zelf belangrijker dan het product. Het doel was om de communicatie over de toekomst van arbeid tussen verschillende partijen met uiteenlopende expertise en achtergronden te stimuleren. Dat procesdoel is geslaagd, en het boek dat voor u vormt het tastbare resultaat. Het boek laat zien hoe verschillende (denk)-werelden tegelijk verschuiven. Het geeft een aanzet voor nieuwe inzichten en begripsvorming en wellicht het begin van een nieuwe taal voor een nieuwe tijd; letterlijk zelfs, zoals in het woordenboekje dat achterin dit boek is opgenomen.

Tegelijkertijd is het duidelijk dat die taal nog aan grammaticale structuur en vocabulaire moet winnen. Ondertussen veranderen de bouwstenen van de toren van Babel zelf razendsnel ‹ vooral de technologische. Het bouwen aan de toekomst van arbeid kan en moet daarom worden voortgezet, ook al zal die arbeid nooit gereed komen.

Den Haag, september 2000

Voorzitter STT
ir. R.M.J. van der Meer

voorzitter NFTW
dr. K. Bulthuis

voorzitter SWR
prof.dr. P.J.D. Drenth